 |
Ἀπὸ τὸ ἐξώφυλλο τοῦ Ἀπριλίου 2020 τοῦ περιοδικοῦ The Economist. |
Α. Ψυχολογικοὶ ἀνθρωπότυποι σὲ μία ἐποχὴ κρίσεων
Τὴν τελευταία εἰκοσαετία τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημερώσεως τοῦ δυτικοῦ κόσμου, κατὰ τρόπο συντεταγμένο (ἴσως καὶ ὕποπτο ὡς πρὸς τὴν κοινοτοπία τῶν καθετοποιημένα μεταδιδόμενων λέξεων, μηνυμάτων καὶ εἰκόνων), ἔχουν «ἐκπαιδεύσει» τὴν κοινὴ γνώμη σὲ μία σειρὰ ζητημάτων, προβάλλοντας κατὰ κανόνα μία συγκεκριμένη θέση ὡς σωστή, προοδευτικὴ καὶ θεσμικὰ ἀποδεκτή. Μάλιστα, ὅσο σοβαρότερη φαίνεται νὰ εἶναι μία κρίση ποὺ παρουσιάζεται ὡς παγκοσμιοποιημένη, τόσο αὐστηρότερη γίνεται καὶ ἡ πειθαρχία αὐτῶν τῶν δημοσιογραφικῶν μέσων καὶ τῶν πλατφορμῶν κοινωνικῆς δικτυώσεως στὴν ἐπίσημη «θεσμικὴ» γραμμή, ἡ ὁποία συνάδει κατὰ κανόνα μὲ τὰ συμφέροντα τοῦ βαθέος κράτους τῆς «Pax Americana» καὶ κατ’ ἐπέκταση τῆς παγκοσμιοποιήσεως ποὺ προάγουν οἱ νεοφιλελεύθερες ἐλίτ. Ἡ κρίση τῆς «ἰσλαμικῆς τρομοκρατίας» στὶς ἀρχὲς τοῦ αἰῶνος, ἡ παγκόσμια οἰκονομικὴ ὕφεση μετὰ τὸ 2008, ἡ πανδημία τοῦ COVID-19, ἡ κλιματικὴ ἀλλαγή, ὁ πόλεμος στὴν Οὐκρανία κ.ἄ., διέπονται ἀπὸ ὁρισμένα κοινὰ γνωρίσματα στὴν πρόσληψή τους ἀπὸ τὰ Μ.Μ.Ε. Παρουσιάσθηκαν ὅλα ὡς σαφῆ, πλήρως ἀποκρυσταλλωμένα προβλήματα, μὲ αὐτονόητες αἰτίες καὶ ἀδιαμφισβήτητες λύσεις, οἱ ὁποῖες ὁδηγοῦν στὴν μεταβίβαση δικαιωμάτων καὶ ἐλευθεριῶν ἀπὸ τοὺς πολῖτες στὰ κράτη καὶ ἀπὸ τὰ κράτη σὲ ὑπερεθνικοὺς θεσμοὺς ἀνωνύμων τεχνοκρατῶν καὶ μονοπώλια πολυεθνικῶν. Ἡ αὐτονόητη ἀπάντηση στὴν τρομοκρατία ἦταν ἡ ἠλεκτρονικὴ ἐπιτήρηση τῶν πολιτῶν, στὴν οἰκονομικὴ κρίση ἡ λιτότητα καὶ ἡ συμπίεση τῶν μικρῶν ἐπιχειρήσεων, στὴν πανδημία ἡ ὑποχρεωτικότητα ἐγκλεισμῶν καὶ ἰατρικῶν πράξεων, στὴν κλιματικὴ ἀλλαγὴ ἡ ἐπιβολὴ φόρων καὶ περαιτέρω περιορισμῶν. Ἀσφαλῶς, ἡ καλλιέργεια φόβου συνέστησε ἀναγκαία προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀποδοχὴ καὶ ἐνίοτε γιὰ τὸ καλωσόρισμα τέτοιας ἄρσεως ἐλευθεριῶν. Ἡ Naomi Klein στὸ περιβόητο “Δόγμα τοῦ Σόκ” (2007) ἔχει ἀναλύσει ἐκτενῶς πῶς οἱ ἐλὶτ ἀξιοποιοῦν τὶς καταστροφὲς γιὰ νὰ διεκπεραιώνουν μεταρρυθμιστικοὺς στόχους. Ὅμως, οἱ δυνατότητες πολιτικῆς διαχειρίσεως τῆς συλλογικῆς δυστυχίας εἶναι εὐρύτερες καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ ἀποτελοῦν ταμποῦ γιὰ τὶς «πολιτικὰ ὀρθὲς» ἀκαδημίες. Τὸ παρὸν κείμενο δὲν ἐξετάζει τὴν (ἐνδεχομένως ὑπαρκτὴ) ὀρθότητα τῶν ἀνωτέρω μηνυμάτων καὶ μέτρων, ἀλλὰ τὴν σχέση τους μὲ τὴν ψυχολογία τῶν δυτικῶν μαζῶν. Γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο, ἐπὶ τοῦ παρόντος θὰ ἀποφευχθεῖ κατὰ τὸ δυνατὸν ἡ μοιραία προέκταση τέτοιων διαπιστώσεων στὴν σφαῖρα τῶν (εὐλόγων ἢ ἀλόγων) θεωριῶν συνωμοσίας. Ἄλλωστε, στὴν μετανεωτερικὴ δίνη του 21ου αἰῶνος ὅπου τ@ πάντ@ στροβιλίζονται ἀνερμάτιστα, ἡ καιροσκοπικὴ ἐκμετάλλευση τῶν εἰδήσεων ἀποβαίνει σημαντικότερη ἀπὸ τὴν ὅποια ἀλήθεια ἢ τὸ ψεῦδος ποὺ περικλείουν.
