Η Πολιτεία του Πλάτωνος και ειδικότερα η περιεχόμενή της ηθική φιλοσοφία που αποδίδεται στον Σωκράτη (τον δάσκαλο του Πλάτωνος) αποτελούν μνημειώδη θεμέλια στο αέναο οικοδόμημα του ελληνοτρόπου δυτικού πνεύματος. Οι πλατωνικοί διάλογοι του Σωκράτους με μαθητές του στο Α΄ Βιβλίο της Πολιτείας πραγματεύονται την έννοια της Δικαιοσύνης.
Μεταξύ των διαφόρων απόψεων που διατυπώνονται, ο σοφιστής Θρασύμαχος ισχυρίζεται ότι "Δίκαιο" σημαίνει το συμφέρον του ισχυρού που επιβάλλεται στους ασθενεστέρους. Επισημαίνει ότι στον κοινωνικό βίο όποιος μεταχειρίζεται ανέντιμα μέσα (ψεύδη, κλοπές κ.τ.λ.) αποκτά προβάδισμα έναντι των εντίμων και βγαίνει ατομικά κερδισμένος. Δια της ανηθικιστικής και ωμής συμφεροντολογίας που ξεδιπλώνει ο Θρασύμαχος, αποκαλύπτεται η ιδεολογία των μεγίστων εχθρών του Σωκράτους, των "σοφιστών". Οι σοφιστές συνιστούσαν ένα είδος ρήτορος-δικηγόρου-πολιτικού. Ισχυρίζονταν πως δύνανται να σου διδάξουν τα πάντα έναντι χρημάτων κι ότι δεν υφίσταται αντικειμενική αλήθεια (άρα οι ίδιοι θεωρούσαν θεμιτή την παραπλάνηση του κόσμου προς ίδιον όφελος).
Ο Σωκράτης απαντά στον Θρασύμαχο, εξηγώντας ότι η Δικαιοσύνη είναι σοφία και αρετή. Ακόμη και σε μία ομάδα ληστών (που έχει εξ ορισμού σκοπό άδικο), εάν επικρατούσε ολοκληρωτικά η αδικία μεταξύ και των μελών της (καθώς ο ένας ληστής θα προσπαθούσε να εξαπατήσει τον "συνάδελφό" του), τότε η ομάδα θα διαλυόταν από τις διχόνοιες, ούσα ανήμπορη να εκπληρώσει την παραμικρή αποστολή. Επομένως η αδικία γεννά συγκρούσεις και έχθρες. (*Δύο και πλέον χιλιετίες αργότερα, ο Σωκράτης επαληθεύεται και στο "Δίλημμα του Φυλακισμένου" της μαθηματικής θεωρίας των παιγνίων.) Ο εριστικός χαρακτήρας της αδικίας γίνεται αισθητός ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο, διότι μέσα στην ψυχή του αδίκου αναπτύσσεται εναντίωση/αντιπάθεια για τον εαυτό του. Κατ΄αυτόν τον τρόπο δύναται να οριστεί η καθ' ημάς προσωπική συνείδηση (και οι τύψεις που συνεπάγεται) αλλά και οι περιβόητες Ερινύες των αρχαίων.
Μέσω της Δικαιοσύνης παγιώνεται η συνεργασία σε μια ομάδα ανθρώπων και κατ' επέκταση σε μια πόλη, μια κοινότητα, ούτως ώστε οι ατομικές προσπάθειες των δικαίων να δεχθούν έναν -ας μου επιτραπεί η έκφραση- "πολλαπλασιαστή ισχύος". Η Δικαιοσύνη ως πολιτική έννοια εξασφαλίζει την αρμονική ισορροπία των τάξεων της Πόλεως και ως ηθική έννοια την αρμονική ισορροπία των τριών κατά Πλάτωνα μερών της ανθρωπίνης ψυχής ("λογιστικό", "θυμοειδές", "επιθυμητικό").
 |
| Σωκράτης και Πλάτων: ο Δάσκαλος και ο Μαθητής |
{.... -[Σωκράτης]: Αυτό λοιπόν σε ρωτώ πάλι, για να εξακολουθήσωμε τη συζήτηση μας﮲ τί πράγμα είναι η δικαιοσύνη εν σχέσει με την αδικία; γιατί έλεγες, μου φαίνεται, πως η αδικία είναι πιο γερή και πιο δυνατή από τη δικαιοσύνη﮲ ενώ τώρα, αφού είπαμε πώς η δικαιοσύνη είναι αρετή και σοφία, εύκολα θα αποδειχτή πως είναι και πιο δυνατό πράγμα από την αδικία, αφού αυτή είναι αμάθεια﮲ και κανείς δεν είναι που να μην το παραδεχτή αυτό. Εγώ όμως δεν θα αρκεστώ έτσι απλώς σ' αυτό, αλλ' ας κάμωμε κ' έναν άλλο συλλογισμό: δεν παραδέχεσαι , πως υπάρχουν πόλεις άδικες, που επιβουλεύονται άδικα την ελευθερία άλλων πόλεων και κατορθώνουν μάλιστα να τις υποδουλώνουν και να τις κάνουν υποχείριές των;
-Πώς όχι , είπε [ο Θρασύμαχος]﮲ κι' αυτό μάλιστα το κατορθώνει μόνο η καλύτερη και που είναι στον ανώτατο βαθμό άδικη.
-Το καταλαβαίνω, πως αυτό είναι η δική σου η πεποίθηση﮲ εγώ όμως εξετάζω το ζήτημα μ' αυτό τον τρόπο: αν δηλαδή ή πόλη, που υποδουλώνει μιαν άλλη, αποκτά χωρίς τη δικαιοσύνη αυτή τη δύναμη ή θα είναι αναγκασμένη να χρησιμοποίηση τη δικαιοσύνη;
-Αν , όπως το παραδέχτηκες εσύ, η δικαιοσύνη είναι σοφία, τότε βέβαια θα είναι αναγκασμένη να χρησιμοποίηση τη δικαιοσύνη﮲ αν όμως το πράγμα είναι όπως το έλεγα εγώ, τότε θα της χρειάζεται η αδικία.
-Είμαι πολύ ενθουσιασμένος, Θρασύμαχε, που δεν περιορίζεσαι μόνο να κουνής το κεφάλι σου, αλλά δίνεις και πολύ καλές απαντήσεις.
-Γιατί δεν θέλω να σε δυσαρεστήσω.
-Και κάνεις πολύ καλά, του αποκρίθηκα﮲ αλλά κάμε μου ακόμη κι' αυτή τη χάρη και λέγε μου: νομίζεις πως ένα κράτος, ή ένα στράτευμα, ή μια συμμορία ληστές ή κλέφτες, ή και όποια άλλη ομάς από κείνες που αναλαβαίνουν από κοινού μιαν άδικη επιχείρηση, θα μπορούσαν ποτέ να κατορθώσουν τίποτε, αν τα μέλη που την αποτελούν φέρνονταν άδικα μεταξύ των;
-Όχι βέβαια.
-Ενώ απεναντίας αν φέρνονταν δίκαια, δεν θα πετύχαιναν περισσότερο;
-Και πολύ μάλιστα.
-Γιατί βέβαια, Θρασύμαχε, η αδικία γεννά μίση και διχόνοιες και πολέμους μεταξύ των, ενώ η δικαιοσύνη ομόνοια και αγάπη﮲ δεν είναι έτσι;
-Ας το παραδεχτώ, είπε, για να μη φιλονεικώ μαζί σου.
-Και καλά κάνεις, φίλε μου﮲ λέγε μου τώρα: αφού αυτό είναι το φυσικό τής αδικίας, να γεννά μίση και διχόνοιες παντού όπου μπη στη μέση, δε θά 'χη τα ίδια αποτελέσματα και όπου παρουσιάζεται εν γένει μέσα στους ανθρώπους, είτε δούλοι είναι είτε ελεύθεροι, και δε θα κάνη αδύνατη κάθε από κοινού επιχείρηση των;
-Και πολύ μάλιστα.
-Αλλά πώς; αν παρουσιαστή μεταξύ δυο ανθρώπων, δε θα αναπτυχθούν ανάμεσα των προστριβές, μαλλώματα και μίση, και δε θα γίνουν εχθροί ο ένας με τον άλλο, όπως είναι εχθροί και με τους δικαίους;
-Θα γίνουν.
-Κι' αν τέλος τη δεχτούμε μέσα σ' ένα μονάχα άνθρωπο, μήπως θα χάση τάχα η αδικία αυτή την ιδιότητα πού έχει, ή και πάλι θα τη διατήρηση;
-Ας πούμε πως θα τη διατήρηση.
-Αυτό λοιπόν επομένως είναι το φυσικό της αδικίας, όπου παρουσιάζεται, είτε σε πόλη είτε σε στρατόπεδο είτε και σ' οποιοδήποτε άλλο άθροισμα ανθρώπων, πρώτα πρώτα να το κάνη ανίκανο ν' αναλάβη καμιά επιχείρηση εξαιτίας των διχονοιών και των ερίδων που γεννά, και κατά δεύτερο λόγο αναπτύσσει μέσα στην ψυχή του αδίκου την έχθρα προς τον εαυτό του και προς κάθε τι που δεν του είναι όμοιο, δηλαδή προς το δίκαιο. Δεν είναι αλήθεια αυτό;
-Μάλιστα.
-Και μέσα σ' ένα λοιπόν μόνο, νομίζω, όταν υπάρχη, τα ίδια θα έχη αποτελέσματα, σύμφωνα με τη φύση της: πρώτα, θα τον καταστήση ανίκανο για κάθε επιχείρηση, γιατί θα βρίσκεται πάντα σε διχογνωμία και σε διάσταση με τον εαυτό του﮲ έπειτα θα τον κάμη εχθρό και με τον εαυτό του και με όλους τους δικαίους﮲ ναι ή όχι;
-Ναι.....}
Φιλαλήθης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου