1922: Ο ακρωτηριασμός της Μεγάλης Ιδέας

Τὸ ἐπάρατον ἔτος 1922, ὁ Ἑλληνισμός ὑπέστη ἕναν ὀλέθριο ἀκρωτηριασμό, ἀνάλογο τοῦ 1071 καὶ τοῦ 1453. Τὸ εὐγενέστερο ὄνειρο τῶν Ἑλλήνων αἴφνης κατέστη ἐφιάλτης, ποὺ ἐξακολουθεῖ νὰ στοιχειώνει σχεδόν παραληρητικὰ τὸ συλλογικὸ φαντασιακό των. Ἐντὸς ὀλίγων μηνῶν, ἡ Μεγάλη Ἰδέα, ὁ ἀχαλίνωτος πόθος γιὰ τὴν παλινόρθωση τοῦ Ῥωμαίικου στὶς ἱστορικές του διαστάσεις, ἐπεσκιάσθη ἀπὸ τὸν θρῆνο μίας γενοκτονίας, ἀπὸ τὴν δραματικὴ συρρίκνωση καὶ συμπύκνωση τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου. Ἀτυχῶς, ὅμως, δὲν ἀπηλλάγημεν εἰσέτι ἀπὸ τὴν νοσηρὰ σκιὰ καὶ ἡ ἀπαλλαγὴ θὰ στοιχίσει κάτι περισσότερο ἀπὸ μοιρολόγια.

Η έννοια του έθνους και η ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού

Aπό το βιβλίο "ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ: Ιστορία, Ταυτότητα, Πολιτισμός" του Ιωάννη Σαρρή, που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2022 από τις Εκδόσεις Ζήτρος (2ο μέρος κεφαλαίου ΙΒ΄, σελ.277-298).

Στην αρχαία Ελλάδα, η λέξη «ἔθνος» σήμαινε γενικώς το σύνολο, την ομάδα, και είχε πολλές εφαρμογές στον καθημερινό λόγο. Γλωσσολογικά, ανάγεται στο έτυμον «εθ-», εκ του οποίου προέρχονται επίσης οι λέξεις ἔθος και έθιμο [1801], που περιγράφουν εκφάνσεις της κοινής παραδόσεως μίας συλλογικότητος. Στην Ιλιάδα του Ομήρου μπορούμε να διαπιστώσουμε την απόδοση του όρου σε διάφορα σύνολα: «ἔθνος ἑταίρων», «ἔθνος πεζῶν», «ἔθνος Ἀχαιῶν», «ἔθνος ὀρνίθων» κ.τ.λ.

Οι μεταγενέστεροι κλασικοί συγγραφείς συνέδεσαν την λέξη «ἔθνος» με την έννοια του λαού. Ο Ηρόδοτος ομιλεί για το «Μηδικὸν ἔθνος» (Ἱστορίαι 1.101.1), ενώ ο Πλάτων για «ἔθνη βάρβαρα» (Κριτίας 109α). Εν τούτοις, ενίοτε γινόταν διάκριση μεταξύ των διαφορετικών ἐθνῶν των Ἑλλήνων. Ο Πλάτων αναφέρεται εις «τὸ Θετταλῶν τ’ αὖ πενεστικὸν ἔθνος» (Νόμοι 6.776). Ο Ξενοφών γράφει ότι οι Έλληνες μισθοφόροι του Κύρου οργανώνοντο και έστηναν γιορτές ανά «ἔθνη»-φυλές: «ἐν δὲ ταύταις πρῶτον μὲν τοῖς θεοῖς ἔθυσαν, καὶ πομπὰς ἐποίησαν κατὰ ἔθνος ἕκαστοι τῶν Ἑλλήνων καὶ ἀγῶνας γυμνικούς.» (Κύρου Ἀνάβασις 5.5.5) [1802]. Ο δε Θουκυδίδης (Ἱστορίαι 1.3.2) αναφέρει ότι διάφορα «ἔθνη» (εδώ υπό την έννοια των φύλων/ πληθυσμών κοινής καταγωγής), και κυρίως οι Πελασγοί, έδιναν το όνομά τους στα μέρη όπου κατοικούσαν και πως η λέξη «Ἕλληνες» χρησιμοποιήθηκε ως αυτοπροσδιορισμός πρώτα από τους υιούς του -μυθικού υιού του Δευκαλίωνος- Έλληνος, ύστερα από τους κατοίκους γειτονικών πόλεων που τους καλούσαν σε βοήθεια και τελικά από τους κατοίκους ολόκληρης της χώρας, δηλαδή της γεωγραφικής εκτάσεως που απεκλήθη Ἑλλάς: «δοκεῖ δέ μοι, οὐδὲ τοὔνομα τοῦτο ξύμπασά πω εἶχεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸ Ἕλληνος τοῦ Δευκαλίωνος καὶ πάνυ οὐδὲ εἶναι ἡ ἐπίκλησις αὕτη, κατὰ ἔθνη δὲ ἄλλα τε καὶ τὸ Πελασγικὸν ἐπὶ πλεῖστον ἀφ᾽ ἑαυτῶν τὴν ἐπωνυμίαν παρέχεσθαι, Ἕλληνος δὲ καὶ τῶν παίδων αὐτοῦ ἐν τῇ Φθιώτιδι ἰσχυσάντων, καὶ ἐπαγομένων αὐτοὺς ἐπ᾽ ὠφελίᾳ ἐς τὰς ἄλλας πόλεις, καθ᾽ ἑκάστους μὲν ἤδη τῇ ὁμιλίᾳ μᾶλλον καλεῖσθαι Ἕλληνας, οὐ μέντοι πολλοῦ γε χρόνου καὶ ἅπασιν ἐκνικῆσαι.» [1803]