Ο φιλόσοφος Κώστας Παπαϊωάννου (1925 - 1981) ανήκε στην ομάδα των φερέλπιδων Ελλήνων που το 1945 έλαβαν υποτροφία σπουδών από το γαλλικό κράτος, μαζί με τους Αξελό, Καστοριάδη, Σβορώνο κ.α. Στο Παρίσι άσκησε μία εξ αριστερών πολιτική κριτική στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό και πραγματοποίησε αξιοπρόσεκτες μελέτες σχετικά με τον μαρξισμό, την εγελιανή φιλοσοφία και την αρχαία ελληνική γραμματεία. Από μικρή ηλικία εκδήλωσε ενδιαφέρον για την φιλοσοφία των Ελλήνων και την αρχαία τραγωδία, η οποία εξέφραζε τις αντιλήψεις τους για τον κόσμο. Στο δοκίμιό του «Κόσμος και Ιστορία: ελληνική κοσμολογία και δυτική εσχατολογία» (1955), που δημοσιεύθηκε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις το 2000, καθώς και σε άλλες σχετικές εργασίες του, ο Παπαϊωάννου αντιπαρέβαλε με ζωντανό λόγο την έντονη ιστορική συνείδηση των δυτικών με την ανιστορική οντολογία των αρχαίων Ελλήνων.
Στην νεωτερικότητα ο ευρωπαϊκός πολιτισμός κυρίευσε την οικουμένη και δημιούργησε ένα imperium το οποίο μέχρι τούδε δεν έχει απειληθεί από βαρβαρικές εξωτερικές δυνάμεις που δεν μπορεί να αφομοιώσει. Με την ακόρεστη θέληση για δύναμη και τις ατελεύτητες προσπάθειες για καθυπόταξη της φύσεως, το δυτικό άτομο θεώρησε εαυτόν ως κύριο της ιστορίας και αγωνίσθηκε για να πλησιάσει προοδευτικά στην τέλεια έκπτυξη της ελευθερίας του και συνακόλουθα στην αυτοπραγμάτωσή του, την οποία τοποθέτησε εσχατολογικά σε έναν μελλοντικό χρόνο. Το 1806 στην Ιένα ο Hegel είδε στο πρόσωπο του Ναπολέοντος την ενσάρκωση της παγκόσμιας ιστορίας. Απεναντίας, οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου αντιμετωπίσθηκαν με «μνημειώδη αδιαφορία» από τον δάσκαλο και φίλο του Αριστοτέλη, ο οποίος πιθανότατα αδυνατούσε να συλλάβει την έννοια της «παγκόσμιας ιστορίας». Οι αρχαίοι Έλληνες δεν μπορούσαν να διανοηθούν την ιδέα της προόδου. Μάλιστα, οσάκις ξεπέρασαν την κοινή μεταξύ προχριστιανικών πολιτισμών ιδέα της κυκλικότητας του χρόνου, πίστευσαν ότι η διαδοχή των αιώνων επιφέρει παρακμή και αποσύνθεση, καθώς το «χαλκούν γένος» των ανθρώπων απομακρύνεται από τον «χρυσό αιώνα» των ηρώων, σύμφωνα με την κοσμογονία του Ησιόδου. Κάθε θορυβώδες γεγονός της επικαιρότητας απλώς θύμιζε αυτήν την δυσοίωνη εξέλιξη.
