Φιλαλήθεια: Μία ματιά στην πολιτική φιλοσοφία του Γ.Κοντογιώργη

Ο Γιώργος Κοντογιώργης αποτελεί μία εκλεκτή προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων και, κατά τον γράφοντα, έναν από τους κορυφαίους πολιτικούς στοχαστές της Ελλάδος. Έχει χρηματίσει καθηγητής πολιτικών επιστημών σε διάφορα διεθνούς φήμης ακαδημαϊκά ιδρύματα και πρύτανις του Παντείου πανεπιστημίου. Θα μπορούσε να υποτεθεί εύλογα ότι ένα τόσο πλούσιο βιογραφικό συνεπάγεται συμμόρφωση ως προς τις επιταγές της πολιτικής ορθότητας, ίσως και έναν υφέρποντα εθνομηδενισμό. Η έμπρακτη διάψευση αυτής της υπόθεσης αποκαλύπτει την αξία του. Μέσα στην δίνη μιας ολοένα και πιο ολοκληρωτικής παγκοσμιοποίησης, ο στοχασμός κ.Κοντογιώργη φωταγωγεί δίχως εκπτώσεις την έννοια του ελληνικού έθνους και την αρχέγονη κοινοτική του παράδοση. Μεταξύ των δεκάδων ελληνόγλωσσων και μη βιβλίων του, ο γράφων θεωρεί ως magnum opus, δηλωτικότερο της πολιτικής κοσμοθεώρησής του, το πολύτομο έργο με τίτλο "Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα" από τις εκδόσεις Ι.Σιδέρη.

Σύμφωνα με την "Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία" του κ.Κοντογιώργη, η ιστορική συνέχεια του ελληνισμού διαφαίνεται και στην εξελικτικά ανελιγμένη αντίληψή του περί ελευθερίας και συμμετοχής στα κοινά. Από τον 8ο αιώνα π.Χ., οι κλειστές ομηρικές κοινωνίες που στηρίζονταν στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή άρχισαν να αποκτούν έναν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, εμφανή και στις κατοπινές διερωτήσεις της προσωκρατικής φιλοσοφίας. Με την ανάπτυξη του ελεύθερου εμπορίου και της νομισματικής οικονομίας, κατοχυρώνεται η ατομική ελευθερία, η οποία επρόκειτο να αναβαθμιστεί σε κοινωνική και εν τέλει σε πολιτική (καθολική) ελευθερία έως την περίοδο της βυζαντινής Κοσμόπολης. Η ελευθερία είναι μία και ορίζεται ως αυτονομία, ως η δυνατότητα του ανθρώπου να αυτοκαθορίζεται. Συνεπώς, η προοδευτική διεύρυνση της ελευθερίας δεν αναιρεί τα προηγούμενα στάδιά της· τα συμπληρώνει. Σύμβολο αυτής της προόδου συνιστά η πόλις-κοινόν, όχι υπό την έννοια του νεωτερικού βιομηχανικού άστεως, αλλά ως μία κοινότητα συμμετόχων και συνδιαμορφωτών του πολιτικού γίγνεσθαι. Η ελευθερία του ατόμου διευρύνεται, πλησιάζοντας την πολιτική της διάσταση, όταν χειραφετείται από τα "πρέπει" της οικονομίας. Στην κρατοκεντρική φάση του ελληνικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή στην κλασική εποχή, ο άνθρωπος παύει να εξαρτά την επιβίωση και την κοινωνική του υπόσταση από την εργασία, δυνάμενος να ενασχοληθεί με τα κοινά (βλ. θεσμό της σχόλης). Κατά την ελληνιστική και κυρίως την βυζαντινή περίοδο, ο ανθρωποκεντρικός εκδημοκρατισμός μεταστεγαζόμενος και στην οικονομία γέννησε την (συν)εταιρική εργασία, στης οποίας τα πλαίσια καθέκαστος εταίρος μιας συντεχνίας συμμετέχει στα κέρδη ή τις ζημίες της, χωρίς να υφίσταται η κυριαρχία επί του συστήματος παραγωγής ενός ιδιοκτήτη-κεφαλαιοκράτη (είτε αυτός είναι ιδιώτης είτε η κεντρική κυβέρνηση). Ακόμη και αν τα μέσα παραγωγής υπάγονται σε έναν ιδιοκτήτη, αυτός συνάπτει εταιρική σύμβαση με τον φορέα της εργασίας, η οποία αποτιμάται ως κεφάλαιο. Απότοκο αυτής της εξέλιξης υπήρξε και η κατάργηση της δουλείας/ώνιας εργασίας στο Βυζάντιο.

Η πόλις του ελληνικού κόσμου παρέμεινε αλώβητη την πρώτη μ.Χ. χιλιετία, με την μικρή κλίμακα της πόλεως-κράτους να παραδίδει την θέση της στην μεγάλη κλίμακα της βυζαντινής οικουμένης. Η ταύτιση της αυτοκρατορικής εξουσίας με τον ανατολίτικο δεσποτισμό αποτελεί ανακριβές αφήγημα νεωτεριστών. Η Κοσμόπολη της Κωνσταντινούπολης διατήρησε μία εταιρική σχέση συνεργασίας με τις μικρότερες πόλεις, οι οποίες διατήρησαν κάποια αυτονομία δια της εκλογής τοπικών συγκλήτων και προεστών, ενώ σε κάθε περίπτωση δέχονταν απλώς την "έννομο επιστασία" του Βασιλέως. Στα πολιτικά δρώμενα της Κοσμόπολης, εκτός του Βασιλέως, πολιτειακή δύναμη κατείχαν τα μέλη της βουλής/συγκλήτου, ο στρατός αλλά και ο δήμος (βλ. τις φατρίες του Ιπποδρόμου). Το δημοκρατικό πολεοκεντρικό υπόδειγμα ακολουθεί και η Ορθόδοξη Eκκλησία, η οποία οργανώνεται σε επισκοπές εδραζόμενες σε πόλεις και αποφασίζει συλλογικά για τις υποθέσεις της, σε οικουμενικές συνόδους. Χάρη στην πολιτισμική ακτινοβολία του Βυζαντίου, το πολεοτικό φαινόμενο εξαπλώθηκε στον αραβικό κόσμο, όταν εκείνος εγκόλπωσε ανατολικές μεγαλουπόλεις, εν μέρει στον σλαβικό κόσμο και ιδιαίτερα στην Ιταλία, στης οποίας τις ακτές ανδρώθηκαν οι εμπορικές δημοκρατίες που κυριάρχησαν στην Μεσόγειο (Βενετία, Γένουα). Το γεγονός ότι το φαινόμενο αυτό επιβίωσε στην βυζαντινή οικουμένη, έως το ιστορικό δειλινό της, καταδεικνύεται στο κίνημα των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης (14ος αιών), που προέταξαν κατεξοχήν ανθρωποκεντρικά αιτήματα πολεοτικής αυτονομίας του δήμου εμπνευσμένα από την κλασική αρχαιότητα.

Ούτε η τουρκοκρατία δυνήθηκε να αλλοιώσει την κοινωνική ελευθερία των Ελλήνων, οι οποίοι -έστω και χωρίς κρατική εκπροσώπηση- συντήρησαν την ανθρωποκεντρική δημοκρατική τους παράδοση μέσα από τους θεσμούς των κοινοτήτων και της τακτικής εκλογής δημογερόντων ανά χωρίο/κοινόν. Ωστόσο, η παράδοση αυτή κλονίστηκε με την επιβολή στην Ελλάδα μίας δυτικού τύπου απολυταρχίας, η οποία με την παγίωση του κοινοβουλευτισμού απλώς μετασχηματίστηκε σε αιρετή/εκλόγιμη μοναρχία, διότι εξακολουθεί να αποκλείει από τον πολίτη την δυνατότητα διαμόρφωσης των κοινών, επιστρέφοντάς τον στην προσολώνεια κατάσταση. Η παρασιτική ολιγαρχία που συνέχισε την λειτουργία αυτού του κακέκτυπου κράτους απονέκρωσε τις μορφές θεσμημένης συλλογικότητας των Ελλήνων μέσω του ασφυκτικού παρεμβατισμού του και, για την επιβίωσή της, διαπλέχθηκε με συμφέροντα ξένων δυνάμεων, ούσα απέναντι στους Έλληνες και το συμφέρον τους. Αφότου τον 19ο αιώνα αποξένωσε την προϋπάρχουσα αστική τάξη του μείζονος αποδήμου ελληνισμού, σήμερα απεργάζεται και την συρρίκνωση του εγχώριου ελληνισμού (π.χ. μέσω δημογραφικής αλλοίωσης). Μολονότι οι θέσεις του κ.Κοντογιώργη ομοιάζουν ρηξικέλευθες, είναι αρκετά στοιχειοθετημένες.

Στην μετα-ρωμαϊκή δυτική Ευρώπη, μετά την κάθοδο των βαρβαρικών φύλων, το πολεοτικό σύστημα αντικαταστάθηκε από τα φέουδα της ιδιωτικής δεσποτείας. Έτσι προέκυψε ο μεσαίωνας, κατά τον οποίον, φεουδάρχης και δουλοπάροικος συνδέονταν με μία σχέση ιδιοκτησίας. H ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής συνεπαγόταν την ιδιοκτησία επί του συστήματος της παραγωγής. Στην εποχή του δυτικού διαφωτισμού (18ος αιών), ανήλθε στο προσκήνιο η διεκδίκηση της ατομικής ελευθερίας, όπως συνέβη στην προσολώνεια περίοδο στην περίπτωση των Ελλήνων. Η συνακόλουθη έμφαση της Νεωτερικότητας στην έννοια των ατομικών δικαιωμάτων σημαίνει την περιχαράκωση της ατομικής ελευθερίας από τα επόμενα στάδιά της (κοινωνικό, πολιτικό), εναποθέτοντας την άσκηση πολιτικής εξουσίας στην εκάστοτε ελίτ, που πλέον δεν ενσαρκώνεται σε έναν φεουδάρχη αλλά σε ένα συγκεντρωτικό κράτος. Οι "φιλελεύθερες" μεταρρυθμίσεις που κατέστησαν την απολυταρχία αιρετή μοναρχία δεν έχουν απεμπολήσει το φαινόμενο της κυριαρχικής ιδιοκτησίας στην οικονομία, ούτε έχουν ακόμη λυτρώσει το άτομο από την τυραννία της αγοράς. Στην Νεωτερικότητα δεν υπάρχουν πραγματικά ελεύθεροι πολίτες-εταίροι, ενόσω ο έλεγχος του συστήματος παραγωγής εναπόκειται σε συγκεκριμένους ιδιώτες (καπιταλισμός) ή το κράτος (σοσιαλισμός).

Στις μέρες μας, η δυτικογενής υποταγή της πολιτικής στην οικονομία έχει προσδώσει, παγκοσμίως, μία τυραννική δύναμη στην δεύτερη, καθώς οι διεθνείς ολιγάρχες της αγοράς πλέον αποπειρώνται να εξαλείψουν όχι μόνον το εναπομείναν πολεοτικό φαινόμενο και τον οργανικό πατριωτισμό που αυτό γεννά, αλλά και τα ίδια τα έθνη-κράτη, που είναι οι στοιχειώδεις χορηγοί πρωτογενούς συλλογικής (εθνικής) ελευθερίας. Για τον σκοπό αυτό χειραγωγούν και την τεχνολογική πρόοδο (βλ. τέταρτη βιομηχανική επανάσταση), η οποία όμως θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να οδηγήσει και την σχέση κεφαλαίου-εργασίας σε νέες ατραπούς, ευνοώντας την ανάπτυξη της κοινωνικής ελευθερίας, παρά την εργασιακή ανασφάλεια που προκαλεί μεσοπρόθεσμα στον πολίτη. Ο μέγιστος φόβος της παγκοσμιοποιητικής ελίτ αφορά την αξίωση των κοινωνιών (όσο ακόμη διατηρούν ταυτότητα και συνοχή) να αποκτήσουν θεσμική υπόσταση εντός του πολιτικού συστήματος. Εάν στην επικείμενη σύγκρουσή της με την εξεγειρόμενη κοινωνία, η ελίτ έχει την μοίρα του Λουδοβίκου ΙΣΤ' και του Ancien Régime, τότε η αιρετή μοναρχία θα αντικατασταθεί από την αντιπροσωπευτική Πολιτεία, η οποία εν καιρώ θα μπορέσει να αναβαθμιστεί σε Δημοκρατία, όπως συνέβη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Η Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία του Γεωργίου Κοντογιώργη ξεδιπλώνει έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοχασμό, ικανό να δώσει πειστικές απαντήσεις σε διάφορα προβλήματα που απασχολούν την πολιτική επιστήμη και ειδικότερα τον σύγχρονο Έλληνα που διερωτάται: τίς πταίει; Αποτελεί ένα πρωτότυπο έργο το οποίο, ανεξαρτήτως προσωπικών απόψεων ή ενδεχόμενων ενστάσεων, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς. Περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με αυτό μπορούν να αναζητηθούν στον επίσημο φορέα της "Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας" (https://cosmosystem-democracy.com/).