Είχε η Εθνεγερσία ιδεολογικό πρόσημο; Μέρος B΄

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής

Μπορείτε να διαβάσετε το Μέρος Α΄ εδώ

{...} Οι φιλελεύθεροι αρύονται τους ισχυρισμούς των από μία ομάδα συγχρόνων της Επαναστάσεως δυτικοτραφών διανοητών, συνδεδεμένων με το ιδεολογικό ρεύμα που οι φιλόλογοι αποκαλούν "νεοελληνικό διαφωτισμό". Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος ήσαν ο Αδαμάντιος Κοραής (ίσως ο επιφανέστερος), ο αφορισμένος από την Εκκλησία Χριστόδουλος Παμπλέκης, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Βενιαμίν Λέσβιος κ.α. Το κύριο μέλημά των ενέκειτο στην εισαγωγή νεωτερικών ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επαναστάσεως στον ελλαδικό χώρο. Αρκετοί εξ αυτών διήγαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των στην δυτική Ευρώπη ("Εσπερία"), όπου επηρεάσθηκαν από τις μόδες της εποχής, έχοντας αποξενωθεί από την νοοτροπία των ελληνικών κοινοτήτων και την βυζαντινή ανθρωπολογική παράδοση, την οποίαν οι Γάλλοι "διαφωτιστές" θεωρούσαν λόγω προκαταλήψεως σκοταδιστική. Ο Κοραής, ειδικότερα, διετύπωσε την θεωρία της "μετακενώσεως", σύμφωνα με την οποίαν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν μεταλαμπαδεύσει τα "φώτα του πολιτισμού" τους στην Δύση, χάνοντάς τα οι ίδιοι. Τώρα έπρεπε να τα παραλάβουν πίσω με τόκους, ωσάν αντιδάνειο! Τουτέστιν, πίστευε ότι ο Ηράκλειος, ο Βασίλειος Β΄ και ο Κολοκοτρώνης ήσαν απολίτιστοι. Όμως η αρχαιολατρία του μηρυκάζοντος Κοραή ήταν ψευδεπίγραφη, διότι έβλεπε την αρχαιότητα μέσα από τα μάτια των Γάλλων, οι οποίοι απλώς αναζητούσαν μια ιστορική ρίζα για να εναποθέσουν τα καινοφανή τους νεωτερικά ιδεολογήματα. Ο φιλόσοφος Spengler αργότερα θα ονομάτιζε "ψευδομόρφωση" τέτοιες απόπειρες των δυτικών νεωτεριστών να ανεύρουν αρχαιοφανείς μανδύες για την επένδυση των βαθιά ριζοσπαστικών και αντιπαραδοσιακών τους θέσεων.  

Το πόσο νόθος ήταν ο πατριωτισμός του Κοραή διαφαίνεται στον πόθο του περί συζεύξεως των Ελλήνων με τους Γάλλους (μήπως και "ανεβαθμίζοντο" πολιτιστικά). Ο ίδιος έγραψε στο "Άσμα Πολεμιστήριον":

"Ὅταν ἔχωμεν τοὺς Γάλλους, τὶς ἡ χρεία ἀπὸ ἄλλους; Γάλλοι καὶ Γραικοὶ δεμένοι, μὲ φιλίαν ἑνωμένοι, δὲν εἶναι Γραικοὶ ἢ Γάλλοι, ἀλλ' ἕν ἔθνος Γραικογάλλοι. Kράζοντες, «Ἀφανισθήτω, κ' ἐκ τῆς γῆς ἐξαλειφθήτω ἡ κατάρατος δουλεία! ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!»"[6]. 

Είχε η Εθνεγερσία ιδεολογικό πρόσημο; Μέρος Α΄

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής* 

H "Ελλάς ευγνωμονούσα", ελαιογραφία του Θεοδώρου Βρυζάκη (1858). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

   Εφέτος συμπληρώνονται 2 αιώνες από το ξέσπασμα της μεγάλης Επαναστάσεως που λύτρωσε μέρος του ελληνισμού από τον βαρβαρικό ζυγό. Ένα γεγονός τόσο μεγάλης ιστορικής εμβελείας, εφόσον δεν αναλύεται σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής του, εύκολα υφίσταται παρερμηνείες. Όταν στην απόπειρα αναλύσεώς του υπεισέρχεται και το πολιτικό/κομματικό συμφέρον, ή έστω η ναρκισσιστική φιλοδοξία περί εγκιβωτισμού της πραγματικότητος σε μια υποκειμενική ιδεοληψία, τότε εργαλειοποιούνται και χαλκεύονται συγκεκριμένα τμήματα της ιστορικής αλήθειας, αποσπώμενα από το σύνολό των και η ανάλυση υποβιβάζεται σε απόπειρα ανεντίμου προπαγάνδας, καταδικασμένης να αποδομηθεί εν καιρώ. Τέτοιες προπαγάνδες καθίστανται πασιφανείς όποτε καταπιάνονται με την ερμηνεία της Επαναστάσεως του 1821. Ειδικότερα, οι ακαδημαϊκώς και πολιτικώς καθεστηκυίες ιδεοληψίες του τελευταίου αιώνος, ήτοι ο μαρξισμός και ο φιλελευθερισμός, έχουν πρωταγωνιστήσει στην ιδιοτελή αφήγηση της Επαναστάσεως, η οποία λαμβάνει συχνά διάσταση παραχαράξεως της ιστορίας. 

Οι ρίζες της ελληνικής φουστανέλας

 Γράφει ο Αθανάσιος Κουκόπουλος, 
π.φ. Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΑΠΘ

Αφιερώνεται σε όλους εκείνους που έχυσαν δάκρυα, ιδρώτα και αίμα, για να είμαστε εμείς 200 χρόνια μετά ελεύθεροι.

Διακόσια χρόνια εθνικής παλιγγενεσίας· διακόσια χρόνια ελεύθερης Ελλάδας. Κι όμως γνωρίζουμε εις βάθος την ταυτότητά μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται; Έχουμε υπόψη μας την ιστορία ενός ενδύματος-συμβόλου του ελληνισμού και της επανάστασης; Στα πλαίσια λοιπόν της εθνικής αυτογνωσίας αποφάσισα να δημοσιεύσω αυτό το άρθρο σχετικά με την εξελικτική πορεία της φουστανέλας διαχρονικά και διαπολιτισμικά.

Και αυτό το σύμβολο, το οποίο στη συνείδησή μας έχει κατεξοχήν συνδεθεί με τη νεότερη ελληνική παράδοση και τον απελευθερωτικό αγώνα, στην πραγματικότητα φαίνεται ότι έχει τις ρίζες του στον ρωμαϊκό πολιτισμό. Όλα θεωρείται ότι ξεκινούν από το επίσημο ένδυμα του Ρωμαίου πολίτη, την τήβεννο (toga στα λατινικά, βλ. εικ. 1 και 2). 

Το «φιλοσοφεῖν ἐπί τῆς ζωῆς» του Ιωάννη Συκουτρή

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής 

    Ο Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937) ήταν ένας εκ των κορυφαίων φιλολόγων του περασμένου αιώνος, ένας ρομαντικός ιδεαλιστής και θιασώτης του κλασικού ελληνισμού που στο σύντομο πέρασμά του από την ζωή, με τον στοχασμό του, διεκόσμησε τα ελληνικά γράμματα όσο λίγοι. Ο Πλάτων, κυρίως ο Πλάτων, ο Αυγουστίνος, ο Σοπενχάουρ και ο Νίτσε είχαν αναπαυθεί ωσεί σπόροι ιδεών στο υπέδαφος αυτού του στοχασμού. Διόλου τυχαίως, ο Paul Maas τον χαρακτήρισε ως τον οξυνούστερο Έλληνα κριτικό του πεζού λόγου μετά τον Κοραή.

  Οι αμφιλεγόμενες θέσεις του περί αρχαιοελληνικής ομοφυλοφιλίας και η ριζοσπαστική εθνικιστική ιδεολογία του προκάλεσαν διχασμό και έχθρες. Δεν τον ενδιέφερε ιδιαίτερα. Όπως ο ίδιος υπεστήριζε, ο ηρωικός άνθρωπος πάντοτε κεντρίζει το μίσος των πολλών, διότι είναι το μέλλον, το μέλλον είναι σκοτεινό και οι πολλοί δεν αντέχουν τα σκοτάδια. Επιπλέον, πίστευε ότι η ζωή των ηρωικών ανθρώπων είναι μικρή, τουλάχιστον σε σχέση με τα όσα έχει να προσφέρει η ζωτική πλησμονή τους. Και σ’ αυτό επαληθεύτηκε. Μυστήριο κάλυψε τον πρόωρο θάνατό του. Αρχικώς ειπώθηκε ότι κατέληξε εκ συγκοπής, αργότερα ότι αυτοκτόνησε με δηλητήριο. Κάποιες παραγκωνισμένες φωνές ισχυρίστηκαν ότι τον «αυτοκτόνησαν» ακαδημαϊκά και ιδίως πολιτικά συμφέροντα. Αρκετά μπορούν να ειπωθούν για το πολιτικό παρασκήνιο, αλλά όχι εδώ. Εδώ οφείλουμε να παρουσιάσουμε ανόθευτες τις απόψεις του περί του φαινομένου της ζωής, όπως ο ίδιος τις εξέθεσε με αξεπέραστη ποιητική ορμή, σε διαλέξεις του στην Σχολή Κοινωνικής Πρόνοιας (πρωτοεκδόθηκαν σε έντυπη σύνοψη το 1937).