Είχε η Εθνεγερσία ιδεολογικό πρόσημο; Μέρος Α΄

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής* 

H "Ελλάς ευγνωμονούσα", ελαιογραφία του Θεοδώρου Βρυζάκη (1858). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

   Εφέτος συμπληρώνονται 2 αιώνες από το ξέσπασμα της μεγάλης Επαναστάσεως που λύτρωσε μέρος του ελληνισμού από τον βαρβαρικό ζυγό. Ένα γεγονός τόσο μεγάλης ιστορικής εμβελείας, εφόσον δεν αναλύεται σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής του, εύκολα υφίσταται παρερμηνείες. Όταν στην απόπειρα αναλύσεώς του υπεισέρχεται και το πολιτικό/κομματικό συμφέρον, ή έστω η ναρκισσιστική φιλοδοξία περί εγκιβωτισμού της πραγματικότητος σε μια υποκειμενική ιδεοληψία, τότε εργαλειοποιούνται και χαλκεύονται συγκεκριμένα τμήματα της ιστορικής αλήθειας, αποσπώμενα από το σύνολό των και η ανάλυση υποβιβάζεται σε απόπειρα ανεντίμου προπαγάνδας, καταδικασμένης να αποδομηθεί εν καιρώ. Τέτοιες προπαγάνδες καθίστανται πασιφανείς όποτε καταπιάνονται με την ερμηνεία της Επαναστάσεως του 1821. Ειδικότερα, οι ακαδημαϊκώς και πολιτικώς καθεστηκυίες ιδεοληψίες του τελευταίου αιώνος, ήτοι ο μαρξισμός και ο φιλελευθερισμός, έχουν πρωταγωνιστήσει στην ιδιοτελή αφήγηση της Επαναστάσεως, η οποία λαμβάνει συχνά διάσταση παραχαράξεως της ιστορίας. 

   Ο Γιάνης (sic) Κορδάτος απετέλεσε τον επιφανέστερο ελλαδίτη μαρξιστή καταλογίσαντα την Επανάσταση σε ταξική διαπάλη. Προκειμένου να δικαιώσει το κομμουνιστικό δόγμα του ιστορικού υλισμού, στην "Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος" ισχυρίζεται πως την Επανάσταση του 1821 εξεκίνησε η "αστική τάξη", η οποία συγκρούσθηκε με γαιοκτήμονες και ιεράρχες, αλλά στο τέλος οι αντίπαλες τάξεις συνενώθηκαν στον πόλεμο κατά των Οθωμανών και εις βάρος του συμφέροντος αγροτών και εργατών (;!). Μολονότι ο Κορδάτος έχει ήδη αποδομηθεί ακόμη και από αριστερούς συντρόφους του που φαντάζοντο τα ιστορικά γεγονότα υπό το πρίσμα της δικής των διανοουμενίστικης "ορθοδοξίας", όπως λ.χ. ο  Γιάννης Ζέβγος [1], οφείλουμε να αφιερώσουμε ολίγες προτάσεις για την κριτική του αναχρονιστικού ισχυρισμού του. Οι μαρξιστές θεωρούν τον πολιτισμό, τα έθνη, τις θρησκείες, τα πνευματικά ιδεώδη και άλλες ρομαντικές έννοιες ως απλό εποικοδόμημα της οικονομίας, μη δυνάμενο να επηρεάσει την "προκαθορισμένη γραμμική πρόοδο της ιστορίας". Η ιστορία πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικώς από την εξέλιξη των μέσων παραγωγής και τις σχέσεις μεταξύ των τάξεων! Βέβαια, η Ελλάδα του 1800 συμπεριελάμβανε επαρχιακές κοινότητες, όχι αστικά κέντρα. Συνεπώς, δεν υφίστατο βιομηχανική ανάπτυξη ικανή να γεννήσει μια κραταιά αστική τάξη και έναν συνακόλουθο ταξικό διαχωρισμό. Όπως θα δούμε και παρακάτω, η κατά τόπους εκμετάλλευση των ασθενεστέρων από τοπικούς άρχοντες και τα περιστατικά διαπλοκής και συγκρούσεως μεταξύ ιδιοτελών συμφερόντων δεν δύνανται να ερμηνεύσουν από μόνα τους την θυσία τόσων χιλιάδων αγωνιστών ποικίλης κοινωνικής και οικονομικής καταβολής. Κανένας άνθρωπος δεν παρεχώρησε ποτέ την ζωή αυτού και της οικογενείας του ως ενέχυρο για την επίτευξη ενός οικονομικού κέρδους ή για την προάσπιση κάποιας συντεχνίας. Έως και ο Στάλιν συνειδητοποίησε αυτήν την αλήθεια στον "Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο" κατά των Γερμανών (1941-5), επιτρέποντας την μερική αναβίωση του ρωσορθοδόξου "εποικοδομήματος".  

   Η Φιλική Εταιρεία δεχόταν στους κόλπους της μέλη κάθε επαγγέλματος και οικονομικού υποστρώματος. Ο δε όρκος της, ένα διαχρονικό μνημείο πατριωτικής ομολογίας [2], δεν ανέφερε τίποτε περί κοινωνικών στοχεύσεων. Άλλωστε, στις επάλξεις του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος διέπρεψαν κλέφτες και αρματολοί ως οπλαρχηγοί (π.χ. Γ.Καραϊσκάκης), πτωχοί αγρότες πολεμήσαντες στην πρώτη γραμμή, ιεράρχες-μέλη των Φιλικών (π.χ. Παλαιών Πατρών Γερμανός), ευγενείς πρίγκιπες (π.χ. Υψηλάντηδες), χρηματοδότες κοτζαμπάσηδες (π.χ. Π.Μαυρομιχάλης), πλούσιοι εθνικοί ευεργέτες (π.χ. Ι.Παπάφης), μπαρουτοκαπνισμένοι ναυτικοί (π.χ. Κ.Κανάρης), εφοπλιστές που διέθεσαν τον στόλο τους (π.χ. Γ.Κουντουριώτης) καθώς και αστοί, εάν μπορούμε να αποκαλέσουμε έτσι βολεμένους Φαναριώτες σαν τους Α.Μαυροκορδάτο και Θ.Νέγρη που θέλησαν όψιμα να "οργανώσουν" τον αγώνα, μόλις οσφράνθηκαν δυνατότητα αστικής εξουσίας. Ουδεμία ταξική συνείδηση συνέδεε τους προαναφερθέντες, παρά μόνον η ελπίδα απελευθερώσεως του ελληνικού έθνους, χωρίς αυτή να αποκλείει την παράλληλη δρομολόγηση ιδιοτελών σκοπών εκ μέρους ορισμένων, η οποία οδήγησε και σε δύο εμφύλιες συρράξεις μεσούσης της Επαναστάσεως. 

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του γράφει χαρακτηριστικά:

"Ἐμέστωσε καὶ ἡ ἑταιρεία, ἡ φιλικὴ ἑταιρεία ἡ ὁποία ἐχρησίμευε ὡς μία σύνοδος οἰκουμενικὴ τῆς Ἑλλάδος, πλησίον εἰς τὸν ἱερέα ἦτον ὁ λαϊκός, καθήμενοι εἰς ἕνα σκαμνὶ Πατριάρχης καὶ τζομπάνης, ναύτης καὶ γραμματισμένος, ἰατροὶ καὶ ἄῤῥωστοι, κλεφτοκαπεταναίοι προεστοὶ καὶ ἔμποροι, ἡ σύνοδος ἐργάζετο ἄκοπα." [3]

   Ούτε και οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι, βέβαια, υπολείπονται σε ιστορικές στρεβλώσεις, οι οποίες μάλιστα συνάδουν με τις μαρξιστικές ως προς τα υποτιθέμενα κοινωνικά και πολιτικά κίνητρα των αγωνιστών. Ουσιαστικά, ισχυρίζονται ότι η Επανάσταση του 1821 αντέγραψε την Γαλλική και προήγαγε νεωτερικά αιτήματα, όπως τα αστικά δικαιώματα, τις δημοκρατικές ελευθερίες, την πολιτική ισότητα και την απαγκίστρωση της παιδείας και εν γένει της κοινωνίας από τα "μεσαιωνικά δεσμά της θρησκείας". Ισχυρίζονται, επιπλέον, ότι οι επαναστάτες οραματίζονταν την θεμελίωση ενός δυτικού έθνους-κράτους διαφωτιστικού τύπου, το οποίο δεν θα βασιζόταν σε ιερές παραδόσεις αλλά στις νομικίστικες επιταγές ενός "ευρωπαϊκού συντάγματος". Επομένως, δεν αντιλαμβάνονται το έθνος ως μία διαχρονική κοινότητα ομοτρόπων, ομοφύλων και ιστορικά συγγενών ανθρώπων, αλλά σαν ένα εν είδει αφηγήματος φαντασιακό εποικοδόμημα του συνταγματικού κράτους. Κατά την κοντόφθαλμη λογική τους, τα έθνη δημιουργούνται από κράτη και όχι το αντίστροφο. Διόλου τυχαία, η επιεικώς αμφιλεγόμενη επιτροπή της Γιάννας Αγγελοπούλου, στην οποία ο φιλελεύθερος Μητσοτάκης ανέθεσε τον εορτασμό της επετείου, ουσιαστικά τιμά τα 200 έτη υπάρξεως ελλαδικού κράτους. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Καθημερινή [4],  ο Αριστείδης Χατζής, πολυσυζητημένο μέλος της εν λόγω επιτροπής, ακολουθώντας την γραμμή του Π.Κιτρομηλίδη και λοιπών φιλελευθέρων δογματικών δήλωσε ότι "εάν η ελληνική επανάσταση δεν ήταν φιλελεύθερη, δεν θα ήταν επανάσταση". Ο συγκεκριμένος ακαδημαϊκός έχει προκαλέσει και στο παρελθόν, όταν ο λογαριασμός της επιτροπής στο twitter αναδημοσίευσε την εξής απαξιωτική δήλωσή του: "Για τον Ιωάννη Καποδίστρια, τα πρώτα δημοκρατικά και φιλελεύθερα συντάγματα αποτελούν ξυράφι στα χέρια μικρού παιδιού" [5]. Η αντιφιλελεύθερη παραδοσιοκρατική ιδεολογία του Εθνικού Κυβερνήτου είναι φυσικό να προκαλεί την δυσφορία φιλελευθέρων ευρωπαϊστών, που αδυνατούν να τον εγκιβωτίσουν στην "ορθοδοξία" του ερμηνευτικού καλουπιού τους. Μολαταύτα, ο "αντιφιλελεύθερος" Καποδίστριας προσέφερε στο αιώνιο ελληνικό έθνος περισσότερα απ' ότι όλοι οι ιδεολογικοί πρόγονοι του Χατζή μαζί. Ας τονισθεί επίσης το γεγονός ότι από το 1453 έως το 1821, δηλαδή και πριν την κατίσχυση του φιλελευθέρου διαφωτισμού, στην Ελλάδα είχαν συντελεσθεί δεκάδες πνιγμένες στο αίμα εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών, με εμβληματικότερες το κίνημα του Διονυσίου του Φιλοσόφου (1600-1611) και τα Ορλωφικά (1770-1771).   

Συνεχίζεται...

Μέρος Β΄ εδώ

Παραπομπές

1)  Βλ. την κριτική του Ζέβγου στο τεύχος Νοεμβρίου του 1933 της "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης" με τίτλο "Ο Γ. Κορδάτος σαν ιστορικός της επανάστασης του 1821". Ο Ζέβγος έφθασε στο σημείο να αποκαλέσει τον Κορδάτο "ιστορικό της μπουρζουαζίας". Το 1927, το ΚΚΕ διέγραψε το πρώην ηγετικό στέλεχος Κορδάτο από την λίστα των μελών του.

2)  "{...} Τέλος πάντων ὁρκίζομαι εἰς Σέ, ὦ ἱερὰ πλὴν τρισαθλία πατρίς μου. Ὁρκίζομαι εἰς τὰς πολυχρονίους βασάνους σου. Ὁρκίζομαι εἰς τὰ πικρὰ δάκρυα, τὰ ὁποῖα ἔχυσαν καὶ χύνουν τὰ ταλαίπωρα τέκνα σου, εἰς τὰ ἰδικά μου δάκρυα, τὰ ὁποῖα εἰς ταύτην τὴν στιγμήν, καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ἐλευθερίαν τῶν ὁμογενῶν μου, ὅτι ἀφιερώνομαι ὅλως εἰς ἐσέ, ὅτι εἰς τὸ ἑξῆς θέλει εἶσαι ἡ αἰτία καὶ ὁ σκοπὸς τῶν διαλογισμῶν μου. {...}" Βλ. Δ.Κ. Σακελλαροπούλου, "Απόλλων: Μηνιαῖον περιοδικὸν σύγγραμμα" Τόμ.Β΄, Τυπογραφεῖον "Παλαμήδης", Ἐν Πειραιεῖ 1885, σελ.211. 

3)  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, "Διήγησις συμβάντων τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἀπὸ τὰ 1770 ἕως τὰ 1836", Τύποις Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, Ἀθήνησιν 1846, σελ.λ΄. 

4)  Αριστείδης Χατζής, "Η Φιλελεύθερη Επανάσταση", Καθημερινή 14/3/2021 (https://www.kathimerini.gr/opinion/561294184/i-fileleytheri-epanastasi/). 

5)  Twitter: Greece 2021 (@Greece_2021), 4/5/2020: https://twitter.com/Greece_2021/status/1257311084781793280. 

*Για το Κέντρο Μελετών και Προώθησης Εθνικών Ιδεών "Φ"