Από το βιβλίο "ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ: Ιστορία, Ταυτότητα, Πολιτισμός" του Ιωάννη Σαρρή, εκδόσεις Ζήτρος 2022, σελ.363-371.
Στην νεωτερική βιβλιογραφία, επικρατεί η άποψη ότι στην Ρωμαίικη Πολιτεία οι φυσικές επιστήμες και η τεχνολογία παρέμεναν σε μία φάση στασιμότητος, χωρίς να ξεπεράσουν τα επιτεύγματα της ελληνιστικής εποχής, που απλώς συντηρούσαν. Ο ισχυρισμός αυτός είναι εν μέρει αληθής, αλλά όχι ακριβής.
Το ευτύχημα για τους βυζαντινούς επιστήμονες ενέκειτο στην σχετική ανεκτικότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία διέκρινε την θεολογική από την κοσμική-θύραθεν παιδεία. Η έρευνα των φυσικών νόμων που διέπουν τα επίγεια δημιουργήματα του Κυρίου δεν συγχέεται δυσμενώς με την θεολογική-σωτηριολογική αποκάλυψη του Λόγου Του. Σε αντίθεση με τον μετέπειτα σκοταδισμό του ρωμαιοκαθολικού σχολαστικισμού, ο λόγος της Βίβλου εκλαμβανόταν ως συμβολικός, τουλάχιστον από τους πατέρες της «αλεξανδρινής» σχολής, καθόσον είχε μία πνευματική αποστολή που δεν αποσκοπούσε στην ερμηνεία των φυσικών νόμων [2019]. Με αυτήν την «θύραθεν» ερμηνεία επεφορτίζοντο οι επιστήμονες, που ήσαν ελεύθεροι να μελετούν τους αρχαίους εφόσον απείχαν εκ του παγανισμού εκείνων. Πολλοί μορφωμένοι πατέρες της Εκκλησίας καταπιάστηκαν και με την φυσική φιλοσοφία, όπως οι Καππαδόκες άγιοι του 4ου αιώνος, ο Μέγας Βασίλειος, που αποδεχόταν την κοσμολογία του Κλαυδίου Πτολεμαίου και ο Γρηγόριος Νύσσης. Ο δεύτερος, μάλιστα, στο κεφάλαιο Η΄ του Ἀπολογητικού περὶ τῆς Ἑξαημέρου, αναπτύσσει μία πρόταση που δεν συγκρούεται επ’ ουδενί με την δική μας αντίληψη περί Εξελίξεως των Ειδών: «Οὐκοῦν εἰκότως, καθάπερ διὰ βαθμῶν ἡ φύσις, τῶν τῆς ζωῆς λέγω ἰδιωμάτων, ἀπὸ τῶν μικροτέρων ἐπί τὸ τὲλειον ποιεῖται τὴν ἄνοδον» [1862]. Στο ίδιο βιβλίο, επιπλέον, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης εξηγεί πως ο Θεός δημιούργησε το Σύμπαν σε μια στιγμή, εμφυσώντας σε αυτό νόμους, ώστε να συνεχίσει να πορεύεται μόνο του: «...ἡ ἀρχὴ τῆς κοσμογονίας ὑποτίθεται, ὅτι διὰ πάντων τῶν ὄντων τὰς ἀφορμὰς καὶ τὰς αἰτίας συλλήβδην ὁ θεὸς ἐν ἀκαρεῖ κατεβάλλετο...» [1861]. Καθώς η φύση εξελίσσεται, το κάθε τι εμφανίζεται στην ώρα του. Τοιαύτη προσέγγιση συνάδει με το σύγχρονο κοσμολογικό μοντέλο του «Bing Bang».
