Φιλαλήθεια: Οι Πολύχρυσες Μυκήνες

Τις τελευταίες ημέρες δεν υπάρχει Έλληνας με ίχνος ιστορικής ευαισθησίας, που να μην πικράθηκε αντικρίζοντας την περίφημη Πύλη των Λεόντων μαυρισμένη και να μην οργίστηκε με την ανευθυνότητα της κυβερνήσεως (που δια της αρχαιολογικής υπηρεσίας και της υπουργού Λ.Μενδώνη ισχυρίζεται ακόμη πως η ζημία είναι μηδαμινή). Εν προκειμένω, αξίζει να επιδοθούμε σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή αποτυπούσα την άρρητη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου μνημείου.

Η ιστορία των «πολυχρύσων Μυκηνών» παρουσιάζει μυθικές καταβολές. Σύμφωνα με την διασεσωσμένη και στον Παυσανία (2.16) αρχαία παράδοση, ιδρυτές της πόλεως ήσαν ο ημίθεος Περσεύς και η πριγκίπισσα του Άργους Δανάη. Οι απόγονοι του Περσέως βασίλευσαν επί τρεις γενεές, με τελευταίον ηγεμόνα τον Ερυσθέα. Ακολούθως οι κάτοικοι των Μυκηνών εξέλεξαν ως βασιλιά τον Ατρέα, τον πατέρα των γνωστών μας εξ Ιλιάδος Αγαμέμνονος και Μενελάου. Η σύγχρονη αρχαιολογική σκαπάνη μαρτυρά την ανθρώπινη δραστηριότητα στον χώρο ήδη από την 7η χιλιετία π.Χ. Τα σημαντικότερα και πλέον αποκαλυπτικά ευρήματα ενέκειντο στους θολωτούς τάφους (που ανεσκάφησαν υπό του Ερρίκου Σλήμαν το 1876) και σε άλλες δομές που είτε πριν είτε μετά ανεδείχθησαν υπό Ελλήνων αρχαιολόγων (ανάκτορα, Πύλη Λεόντων κ.α.). Η μέγιστη ακμή της πόλεως εντοπίζεται στην ύστερη Περίοδο του Χαλκού και συγκεκριμένα μετά τον 15ο αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με τα Ομηρικά Έπη, οι Μυκήνες υπό τον «Άνακτα» Αγαμέμνονα ήσαν επικεφαλής μίας αποκεντρωμένης ομοσπονδίας πόλεων από ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Όταν πλάθονταν τα Έπη, ο μεγάλος μυκηναϊκός πολιτισμός άνηκε στο παρελθόν όπως και η γραφή του, η Γραμμική Β΄, η οποία ομοιάζει σε κάποια ιδεογράμματα με το μετέπειτα ελληνικό αλφάβητο και αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τους M.Ventris και J.Chadwick. Ως εκ τούτου, η (αρχικώς προφορική) παράδοση του Ομήρου μάλλον αντανακλούσε ετεροχρονισμένα στοιχεία της γεωμετρικής περιόδου (1050-700 π.Χ.), αλλά έχει βοηθήσει αρκετά στις έρευνες των πρώτων αρχαιολόγων. Ο περίφημος «Τρωικός Πόλεμος» ενδεχομένως να αναφέρεται στον απόηχο ενός ολοκληρωτικού πολέμου μεταξύ των Αχαιών του ελλαδικού κόσμου και των Χετταίων για τον έλεγχο των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, ο οποίος διεξήχθη λίγο πριν την αναπάντεχη κατάρρευση των μεγάλων πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού (συμπεριλαμβανομένου του μυκηναϊκού) στο τέλος της 2ης π.Χ. χιλιετίας.

Τα περισσότερο ερευνημένα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού είναι οι Μυκήνες, η Τίρυνθα, το Άργος, η Πύλος, ο Ορχομενός, οι Αμύκλες, η Αθήνα, η Θήβα, η Ελευσίς, ο Γλας και η Ιωλκός. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο μυκηναϊκός πολιτισμός εξετείνετο από την Πελοπόννησο έως την Ήπειρο, την Θεσσαλία, την Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη, την οποία φαίνεται ότι κατέκτησαν οι «Μυκηναίοι» μετά την παρακμή των μινωικών ανακτόρων (1450 π.Χ.) αφομοιώνοντες σε έκδηλο βαθμό την θεσπέσια τέχνη της. Εις ό,τι αφορά στην θρησκεία, οι επιγραφές της Γραμμικής Β΄ αναφέρουν στα (πρώιμα) ελληνικά αρκετά ονόματα του μετέπειτα ολυμπίου δωδεκαθέου. Ο λαός των Αχαιών φημιζόταν για τις πολεμικές, ναυτικές και εμπορικές του δεξιότητες. Η καρδιά της οικονομίας κάθε περιοχής κτυπούσε στο Μέγαρο-ανάκτορο της πόλεως, όπου οργανωνόταν η βιοτεχνία και η γεωργία. Τα διάσπαρτα ανά την Μεσόγειο (π.χ. Μέση Ανατολή, Ιταλία, Ισπανία) και τον Εύξεινο Πόντο (π.χ. Γεωργία) μυκηναϊκά ευρήματα καταδεικνύουν (τουλάχιστον εμπορικές) επαφές με τους πλείονες μεγάλους πολιτισμούς της εποχής. Τέτοια ευρήματα έχουν ανακαλυφθεί ακόμη και στην Μεγάλη Βρετανία, σε Ιρλανδία, Ουέσσεξ και Κορνουάλη (βλ. Bryan Avery Feuer, “Mycenaean Civilization: An Annotated Bibliography through 2002”, McFarland & Company Inc, 2004, σελ.259).

Περί το 1200, εξαίφνης ο διοικητικός μηχανισμός των μυκηναϊκών κρατών παραλύει και οι πόλεις ερημώνονται. Αυτή η παράδοξη μετάπτωση σε αρχέγονη κατάσταση παρατηρείται και σε άλλους πολιτισμούς της εποχής. Ως αιτίες έχουν προταθεί φυσικές καταστροφές, κοινωνικές εντάσεις, εμφύλιες διαμάχες και εξωγενείς εισβολές (π.χ. «κάθοδος των Δωριέων» και επιδρομές των «λαών της θάλασσας»).

Παρακάτω ακολουθούν εικόνες από αρχαιολογικά ευρήματα και αναπαραστάσεις του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Το "Προσωπείον του Αγαμέμνονος". Χρυσή νεκρική μάσκα του 1550-1500 π.Χ. που ανακαλύφθηκε το 1876 από τον Σλήμαν στον Α΄ ταφικό περίβολο των Μυκηνών.

Χρυσό δαχτυλίδι με αναπαράσταση μάχης, Κτέρισμα από τον ταφικό περίβολο Α΄ των Μυκηνών.

Κεφαλή ταύρου από άργυρο και χρυσό. Εδώ είναι εμφανής η μινωική έμπνευση. Από τον τάφο Δ΄ του Α΄ περιβόλου των Μηκυνών.

Χρυσό σκουλαρίκι του 16ου αιώνος π.Χ, Λούβρο

Ανακατασκευασμένη τοιχογραφία από την Τίρυνθα που απεικονίζει δύο Μυκηναίες επί άρματος.

Η "Κυρία των Μυκηνών". 1300-1200 π.Χ.

Ανακατασκευασμένη τοιχογραφία από το 1300 π.Χ.

Αγαλματίδιο από ελεφαντόδοντο του 14ου-13ου αιώνος από μυκηναϊκό τάφο της Ακροπόλεως. Κεφαλή Αχαιού πολεμιστή με κοκκάλινη περικεφαλαία.

Πιθαμφορέας 15ου αιώνος απεικονίζων οκτάποδα (σύμφωνα με τον λεγόμενο "θαλάσσιο μινωικό ρυθμό"). Ευρεθείς στο Άργος

Κεραμικό που απεικονίζει ενόπλους στρατιώτες. 13-11ος αιών π.Χ. Ακρόπολη Μυκηνών.

Μπρούτζινη πανοπλία 15ου-14ου αιώνος από τα Δενδρά Αργολίδος.

Σύγχρονη αναπαράσταση της μυθικής πανοπλίας του Αχιλλέως (βάσει των προτύπων του 15ου αιώνος) www.hellenicarmors.gr.

Σύγχρονη αναπαράσταση μυκηναϊκού πλοιαρίου.

Η "Πύλη των Λεόντων" στις Μυκήνες πριν το ολοκαύτωμα, πλαισιωμένη από τα περίφημα "Κυκλώπεια Τείχη", έκαστος λίθος εκ των οποίων υπερέβαινε τον έναν τόνο.