Οι καινοτομίες και τα επιτεύγματα του μακεδονικού στρατού

 

   Ο μακεδονικός στρατός ξεκίνησε να αποκτά την ιδιοπροσωπία του επί Φιλίππου Β΄, ο οποίος είχε μυηθεί στην στρατηγική σκέψη του Θηβαίου Επαμεινώνδα. Η λειτουργία του κινούμενου φρουρίου που διεκπεραίωνε η αδιάρρηκτη φάλαγξ της πρώιμης κλασικής αρχαιότητας πλέον δεν αρκούσε από μόνη της για την αναχαίτιση ευέλικτων μονάδων τοξοτών και ιππέων. Μέχρι το σημείο αυτό, οι Έλληνες θεωρούσαν ακόμη και την έννοια του στρατηγήματος ατιμία, ικανή να στερήσει την δόξα από τον περισσότερο αξιόμαχο. Ωστόσο, μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ανέτειλε μία νέα εποχή στρατιωτικών επιχειρήσεων, που κορυφώθηκε με τις εμπνευσμένες τακτικές του αρειμανίου Αλεξάνδρου.

Από το ερέθισμα στην απομνημόνευση: πώς «δημιουργείται» η ανθρώπινη μνήμη;

Η μνήμη, ως έννοια συνδεδεμένη με την μάθηση και το παρελθόν, έχει απασχολήσει τον άνθρωπο από τα πρώτα βήματα της διανοητικής ανέλιξής του. Από αρχαιοτάτων χρόνων, έχει μονοπωλήσει την σκέψη στοχαστών, καλλιτεχνών και επιστημόνων. Βέβαια, τα θεαματικά άλματα που σημείωσαν οι νευροεπιστήμες κατά τον τελευταίο αιώνα έχουν προσγειώσει την μνήμη, όπως και άλλες πτυχές της συνειδητότητας, από την σφαίρα του μύθου και της αφηρημένης γνωσιολογίας στην επιστημονική πραγματικότητα των πειραματικών ερευνών. Σήμερα, ως μνήμη δύναται να ορισθεί η ικανότητα του εγκεφάλου να κωδικοποιεί, να αποθηκεύει και να ανακαλεί όποτε χρειάζεται τις προσλαμβανόμενες από το περιβάλλον πληροφορίες, με σκοπό την συμβολή τους στον προγραμματισμό μελλοντικών δράσεων [1].

Η πληροφορία ως ηλεκτρικό σήμα

   Τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου παρουσιάζουν αξιοθαύμαστους μηχανισμούς μετατροπής των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων σε ενδοκυτταρικές μεταβολές ηλεκτρικού δυναμικού. Οι μεμβράνες που περιβάλλουν τα κύτταρα (π.χ. τα νευρικά κύτταρα ή αλλιώς νευρώνες) εξασφαλίζουν την επικοινωνία του εσωτερικού του κυττάρου με το εξωκυττάριο υγρό διαμέσου ρυθμιζόμενων διαύλων/μεταφορέων σε σημεία της επιφάνειάς τους, που όταν ενεργοποιούνται επιτρέπουν εκλεκτικά την μονόδρομη ή και αμφίδρομη μετακίνηση συγκεκριμένων ιόντων, όπως Na⁺, Cl^-, K⁺, Ca⁺². Το ρεύμα που δημιουργείται από την μαζική είσοδο θετικά φορτισμένων ιόντων (π.χ. Na⁺) μεταβάλει το δυναμικό ηρεμίας της ενδοκυττάριας επιφάνειας της μεμβράνης (που φυσιολογικά είναι αρνητικότερο της εξωκυττάριας), γεγονός το οποίο ενεργοποιεί τους παρακείμενους (τασεοεξαρτώμενους) διαύλους εισροής κατιόντων [2]. Μέσα από αυτόν τον κύκλο θετικής ανατροφοδότησης, το «σήμα» μεταδίδεται κατά μήκος του κυττάρου. Αντίστροφα, έξοδος από το κύτταρο Κ⁺ ή είσοδος Cl^- «υπερπολώνουν» την εσωτερική επιφάνεια της μεμβράνης, καθιστώντας την αρνητικότερη και έτσι καταστέλλεται η μετάδοση του (θετικού) σήματος. Στην περίπτωση των χημικών συνάψεων, όταν το σήμα φθάσει στο άκρο του κυττάρου, εν προκειμένω στο πέρας της απόληξης ενός νευρώνα, επάγει την είσοδο Ca⁺² που πυροδοτεί την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών στον εξωκυττάριο χώρο της συναπτικής σχισμής (η οποία αποτελεί τον χώρο μεταξύ της απόληξης ενός νευρώνα και των δενδριτών του κυτταρικού σώματος του επόμενου). Στην συνέχεια, τα μόρια των νευροδιαβιβαστών δεσμεύονται σε ειδικούς υποδοχείς της μεμβράνης του επόμενου νευρώνα, ενεργοποιώντας τους δικούς του διαύλους εισροής Na⁺. Στην περίπτωση των ηλεκτρικών συνάψεων, οι μεμβράνες δύο διαδοχικών νευρώνων σχεδόν εφάπτονται και οι εσωτερικοί τους χώροι συνδέονται μέσω χασματικών σωλήνων, έτσι ώστε το ρεύμα Na⁺ να φέρεται τάχιστα από τον έναν στον επόμενο [3].  Αυτές είναι κατά μία απλουστευμένη εκδοχή οι βασικές αρχές της νευροφυσιολογίας.

Η ελεύθερη βούληση στο στόχαστρο των νευροεπιστημών

   Η ενδεχόμενη ύπαρξη, η φύση και οι δυνατότητες της ελευθέρας βουλήσεως έχουν απασχολήσει επί αιώνες την φιλοσοφική και εσχάτως την επιστημονική δραστηριότητα. Στον δυτικό πολιτισμό, η ελεύθερη βούληση παραμένει συνυφασμένη με την χριστιανική έννοια της ανθρωπίνης ψυχής, η οποία δια των επιλογών της μπορεί να γίνει καλή ή κακή. Πάντοτε, όμως, υπέφωσκε μία φιλοσοφική αντιπολίτευση αντιβολονταριστικών και φαταλιστικών θεωριών. Αποφασίζουμε και επιλέγουμε ελεύθερα στην ζωή ή μήπως, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, οι επιλογές μας προκαθορίζονται αυτόματα από γεγονότα του περιβάλλοντος και βιολογικές/γονιδιακές προδιαθέσεις;  

Πισοδέρι, 17/6/2018

 Πισοδέρι, 17/6/2018

(ἔμμετρο δεκατετρασύλλαβο)

Ἐτρώγανε φιλέτα σὲ λιοπύρι θερινὸ 

οἱ Ἐφιάλταις καὶ ἀφήσανε γιὰ βραδινὸ 

τῆς θείας δίκης ταὶς ἀγχόναις. Μαύρη καταχνιὰ 

ξανὰ ἀποθεώνει ἱστορίας λησμονιά.

Ἀντίπερα ὡστόσο, οἱ γενναῖοι μαχηταὶς 

ἐτρώγανε κροτίδες μὰ καὶ μαχαιριαὶς διτταὶς. 

Γυναῖκες, ἄνδρες, γέροι καὶ παιδιὰ ἀγκομαγχοῦν. 

Στῶν πραιτοριανῶν τὸ κέλευσμα δὲν πειθαρχοῦν.

Σατανικὴ λοιπὸν τοῦ σύριζα ἡ ἐντολή, 

νὰ μὴν ἀφήσουν οὔτε νήπιο χωρὶς οὐλή. 

Ἀφότου ρίξαν αἷμα σ’ ἄοπλη κι εἰρηνικὴ 

πορεία, ἔλαβαν μιὰν «ἄδεια τιμητική».

Τὸ αἷμα τοῦτο πνίγει Ἐφιάλταις μιαρούς, 

ἑνῶ ποτίζει ἀφειδῶς ἀγῶνες ἱερούς. 

Ἑλλήνων γῆ, Μακεδονία, κάποιοι δὲν ξεχνοῦν. 

Διηνεκῶς τὴν λευτεριά σου θὰ διακονοῦν.

Η ιδιόρρυθμη θεωρία του Sigmund Freud για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη

   Δεν χρειάζονται πολλές συστάσεις για τον γερμανοεβραίο ιδρυτή της ψυχαναλυτικής σχολής Sigmund Freud. Ήταν ένας άνθρωπος που καλώς ή κακώς επηρέασε όσο ελάχιστοι τον 20ο αιώνα, όντας ένας ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ της ορθολογικής νεωτερικότητος και της ανορθολογικής μετανεωτερικότητος, της οποίας οι φιλοσοφούντες φορείς  συνέζευξαν ψυχαναλυτικές θεωρίες με το πολιτιστικό γίγνεσθαι. Ασφαλώς, η φροϋδική θεωρία δεν έχει ακόμη αναβαθμιστεί σε κάτι παραπάνω από θεωρία, ενώ η ριζοσπαστική φυσιογνωμία και τα πλημμελώς στοιχειοθετημένα επιχειρήματά της έχουν ως αποτέλεσμα την αμφισβήτησή της από πολλούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας (και άλλα πολλά...αρκεί να αναφέρουμε ότι, από ιατρικής σκοπιάς, ήταν χρήστης και υπερασπιστής της κοκαΐνης). Στην πράξη, δεν έχει τόση σημασία τί ακριβώς εννοούσε ο ίδιος στα γραπτά του, αλλά πώς τα ερμήνευσαν οι συνεχιστές του. Η σχέση του Φρόυντ με τον φροϋδισμό είναι ανάλογη της σχέσεως του Μαρξ με τον μαρξισμό. Στην παρούσα μελέτη θα καταπιαστούμε με την φροϋδιστική ανάγνωση του Φρόυντ και συγκεκριμένα με την θεωρία της ψυχοσεξουαλικής αναπτύξεως. 

   Το σπουδαιότερο επίτευγμα του Φρόυντ , που έθεσε τις βάσεις για την εξέλιξη της σύγχρονης ψυχολογίας, αφορά την πλατωνικής καταβολής διάκριση του "ψυχικού οργάνου" στο "Εγώ", δηλαδή στην συνειδητή περιοχή της προσωπικότητος και τους μηχανισμούς αμύνης της, στο "Εκείνο", δηλαδή στις ενστικτώδεις ενορμήσεις του ασυνειδήτης περιοχής, και στο "Υπερεγώ", δηλαδή στους ηθικούς φραγμούς οι οποίοι καθοδηγούν το "Εγώ" περιορίζοντας το "Εκείνο" και συνδιαμορφώνονται από τα οικογενειακώς και κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς (βλ. 1η και 2η "τοπική θεωρία"). Ο Φρόυντ απεπειράθη να σωματικοποιήσει τις δανεισμένες ή κατασκευασμένες από τον ίδιο θεωρητικές έννοιες σε σχηματικές παραστάσεις νευτώνειας μηχανικής. Το σεξ βρίσκεται στο κέντρο της φροϋδικής σκέψεως. Η κινητήριος δύναμη του "ψυχικού οργάνου" παρέχεται από την ερωτική/σεξουαλική ενέργεια που ρέει μέσα του, την "λίμπιντο", χάρη στην οποία εξασφαλίζεται η διαιώνιση της ζωής. Όταν η λίμπιντο συσσωρεύεται στο ψυχικό όργανο, τότε αυτό βρίσκεται σε "ένταση", αποζητώντας να απελευθερώσει την λίμπιντο. Η απελευθέρωση της λίμπιντο προσφέρει στο ψυχικό όργανο ευχαρίστηση/ηδονή. Οι εσωτερικές συγκρούσεις μέσα στο ψυχικό όργανο, π.χ. μεταξύ Εκείνου και Υπερεγώ, σε συνδυασμό με κάποιο ψυχικό τραύμα, παρακωλύουν την φυσιολογική εκτόνωση της λίμπιντο και προκαλούν νευρώσεις. Από την γέννηση έως την ενηλικίωσή του, το άτομο φυσιολογικά ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια συναισθηματικής και σεξουαλικής ωριμάνσεως. Η καθήλωση σε ένα τέτοιο στάδιο συνεπάγεται αποτυχία φυσιολογικής ωριμάνσεως και δημιουργία ψυχώσεων. 

Ο τελευταίος λόγος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

      Στις 28 Μαΐου του 1453, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος κάλεσε τους στρατιωτικούς άρχοντες και τον δήμο της Κωνσταντινουπόλεως σε μία στερνή συνέλευση. Είχε ήδη προηγηθεί η θρυλική απάντησή του στον σουλτάνο των τούρκων που πρότεινε παράδοση για αποτροπή των σφαγών: «τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὐτ’ ἐμόν ἐστιν οὐτ’ ἄλλου τῶν κατοικοῦντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». Τότε λοιπόν, εξεφώνησε στους «ἀπογόνους Ἑλλήνων καὶ Ῥωμαίων» έναν τελευταίο λόγο, τους ζήτησε να αγωνισθούν μέχρι θανάτου για την πίστη, την πατρίδα, τον βασιλέα, την οικογένεια και τους φίλους των. Όπως δήλωσε, ακόμη κι αν ο Θεός επιτρέψει στους βαρβάρους να νικήσουν, εξαιτίας των πολλών αμαρτιών του γένους, ποιο το όφελος για κάποιον να κερδίσει τον κόσμον όλον εάν έχει την ψυχή του χαμένη; Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ψυχή του Κωνσταντίνου και των τελευταίων συναγωνιστών του δεν χάθηκε. Εξακολουθεί να φωταγωγεί αγέρωχα την ιστορία, την τιμή και το πεπρωμένο του γένους μας. Ακολουθεί μία άξια συνέχεια του παιάνος των Σαλαμινομάχων, ο λόγος του όπως τον διασώζει ο φίλος και συμπολεμιστής του Γεώργιος Σφραντζής (βλ. Γεωργίου Σφραντζῆ Χρονικὸν τῆς Ἀλώσεως Lib III. Cap VI, Imprensis Ed. Weberi, Βόννη 1838, σελ.271-280).

Γιατί το αίτημα για καθολική υποχρεωτικότητα εμβολιασμού μπορεί να είναι επιστημονικά ανυπόστατο

Σ.τ.Δ.: Σε επιστημονικά θέματα που αφορούν την υγεία και την ελευθερία εκατομμυρίων ανθρώπων, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί, ανοιχτόμυαλοι και δεκτικοί στον ελεύθερο και εμπεριστατωμένο διάλογο, παρ' όλες τις περί του εναντίου πιέσεις εξ οιουδήποτε κατεστημένου συστήματος. Ο χρόνος πάντοτε φανερώνει την όντως Αλήθεια. Ας μην λησμονούμε, άλλως τε, πως ακόμη και οι διώκτες του Γαλιλαίου απλώς υπερασπίζονταν την επίσημη "επιστημονική γνώση" που τους συνέφερε. Γι' αυτόν τον λόγο, λοιπόν, δημοσιεύουμε με χαρά το παρόν άρθρο, ευελπιστώντες να προβληματίσει υγιώς και να προαγάγει ειλικρινή επιστημονικό διάλογο και αναζήτηση. 

    Η συζήτηση για την προοπτική επιβολής υποχρεωτικού εμβολιασμού από το κράτος σε ορισμένες ή ευρύτερες πληθυσμιακές ομάδες έχει φουντώσει. Οι περισσότεροι εστιάζουν στην νομική και αντισυνταγματική διάσταση του ζητήματος, αν και δυστυχώς δεν υφίσταται συνταγματικό δικαστήριο για να την διευκρινίσει. Ωστόσο, ούτε ένας υγειονομικός εκπρόσωπος τύπου δεν έχει εξηγήσει με σαφήνεια γιατί και πώς, αφενός ο υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι αναγκαίος στους πάντες και αφετέρου η αποφυγή του συνιστά "κοινωνικό έγκλημα". Πιστεύουμε ότι αν κάποιος εξ αυτών μπορούσε, θα επαναλάμβανε την επιστημονική εξήγηση μετ' επιτάσεως. Όμως μάλλον αδυνατεί. Γιατί κανείς δεν έχει αμφισβητήσει το γεγονός ότι ένας εμβολιασμένος κατά του κορονοϊού, που δεν τηρεί μέτρα προστασίας και δεν έχει κάνει τεστ, είναι δυνητικά επικινδυνότερος για την δημόσια υγεία από κάποιον ανεμβολίαστο που βάσει αρνητικού αποτελέσματος διαγνωστικού τεστ δεν είναι φορέας του ιού. Το εμβόλιο φαίνεται να προστατεύει σε υψηλά ποσοστά (και όχι πάντα) τον εμβολιασμένο, αλλά όχι απαραίτητα και όλους τους γύρω του, μολονότι πράγματι μειώνεται σημαντικά το ιικό φορτίο του εάν είναι ασυμπτωματικός φορέας. Γιατί συμβαίνει αυτό; Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο και ένας οποιοσδήποτε ασυμπτωματικός φορέας του ιού μπορεί (ενίοτε) να τον μεταδίδει, χωρίς να νοσεί ο ίδιος. Την απάντηση μας την προσφέρει μία βασική αρχή της ανοσολογίας, που θεωρείται δεδομένη για τους ιατρούς από το 2ο έτος της πανεπιστημιακής τους φοίτησης και έπειτα. 

     Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν διάφορα είδη αντισωμάτων. Τα mRNA εμβόλια επάγουν κυρίως την παραγωγή αντισωμάτων της κατηγορίας IgG, δηλαδή αυτών που κυκλοφορούν ελεύθερα στο αίμα και είναι υπεύθυνα για την συστηματική ανοσία [1]. Όμως ο ιός μεταδίδεται αερογενώς και όχι αιματογενώς. Συνεπώς, η πρώτη εστία υποδοχής του είναι το επιθήλιο του ανώτερου αναπνευστικού επιθηλίου, π.χ. ο ρινοφάρυγγας. Στην ρινοφαρυγγική κοιλότητα, από τα επιθηλιακά κύτταρα εκκρίνονται αντισώματα της τάξεως IgA και όχι IgG [2]. Απ' όσο γνωρίζουμε, προς το παρόν το εμβόλιο  γίνεται ενδομυϊκά και δεν υπάρχει καμία πειστική ένδειξη περί παραγωγής επαρκών IgA στο ανώτερο αναπνευστικό επιθήλιο. Μία μελέτη δημοσιευθείσα στα τέλη του περασμένου Μαρτίου έχει δείξει ότι και στον αιματικό ορρό των εμβολιασμένων, μετά την και την 2η δόση εμβολίου, ο τίτλος των IgA μειώνεται δραστικά και ταχύτερα σε σχέση με τον τίτλο IgG [3]. 

Η ηρωική αντίληψη της ζωής κατά τον Ιωάννη Συκουτρή

Του Ιωάννη Συκουτρή, απόσπασμα από την εκδοθείσα εν έτει 1937 έντυπη σύνοψη των διαλέξεων που είχε δώσει στην Σχολή Κοινωνικής Πρόνοιας. 

   Ἡ ἡρωικὴ ἀντίληψις τῆς Ζωῆς ἀναχωρεῖ ἀπὸ τὴν ἀρχή, ὅτ’ ἡ Ζωὴ εἶν’ ἕνας διαρκὴς ἀγών, μία ἀδιάκοπος, χωρὶς τέρμα καὶ χωρὶς σταμάτημα μάχη ἐναντίον τῆς φύσεως, ἐναντίον ἀνθρώπων, ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἑπομένως καὶ ὁ ἄνθρωπος, κάθε γενεᾶς ὁ ἄνθρωπος, ἀποτελεῖ μίαν συνεχῆ μετάβασιν πρὸς κάτι ἄλλο, πρὸς κάτι ἀνώτερον. Ὄχι πρὸς ἕνα διαφορετικὸν εἶδος ὀργανικοῦ ὄντος (τὸν ὑπεράνθρωπον π.χ. τοῦ Nietzsche), ἀλλὰ πρὸς τὸ νὰ γίνῃ φορεὺς μιᾶς ἀνωτέρας, δηλαδὴ ἐντονωτέρας καὶ πλουσιωτέρας μορφῆς Ζωῆς. Ἔτσι κάθε ἄνθρωπος ἀξιόλογος εἶν’ ἕνας πρόδρομος, ποὺ ἀντλεῖ τὸ νόημα τῆς ὑπάρξεώς του ὄχι ἀπὸ τὸ παρελθὸν οὔτ’ ἀπὸ τὸ παρὸν, ἀλλ’ ἀπὸ τὸ μέλλον καὶ μόνον. Τὸ παρελθὸν ὡς παρελθὸν τὸ ἀγνοεῖ, πρὸς τὸ παρὸν εὑρίσκεται εἰς πόλεμον συνεχῆ. Ὄχι μόνον πρὸς ἐκεῖνο τὸ παρὸν, τὸ ὁποῖον δὲν εἶν’ εἰς τὴν οὐσίαν του παρὰ ἐπιβίωσις τοῦ παρελθόντος, ἤ μᾶλλον διατήρησις τοῦ σώματος αὐτοῦ ὀφειλομέν’ εἰς τὴν δειλίαν ἤ τὴν νωθρότητα τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων· ὁ ἡρωικὸς ἄνθρωπος μάχεται καὶ πρὸς τὸ γνήσιον παρὸν, τὸ παρὸν ποὺ ζῇ γύρω του καὶ ζῇ μέσα του.

Πρόοδος στον νερόμυλο του θανάτου, του Οσίου Ιουστίνου Πόποβιτς

Μικρὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ ἄρθρο "Πρόοδος στὸν νερόμυλο τοῦ θανάτου" τοῦ Ὁσίου Ἰουστίνου Πόποβιτς, ποὺ ἔχει ἀναδημοσιευθεῖ στὸ τεῦχος Ζ τοῦ περιοδικοῦ "Ἔνζυμο" (2020).

Η ελληνική ταυτότητα μέσα από τον λόγο του Ιωάννη Βατάτζη

Γράφει ο Ιωάννης Σαρρής

Χρυσούν υπέρπυρον (νόμισμα) του Ιωάννη Βατάτζη (13ος αιών).

    Η έννοια της εθνικής ταυτότητος απετέλεσε μάλλον ένα δυναμικό φαινόμενο μέσα στην υπερχιλιετή ιστορία του Βυζαντίου. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, τυγχάνει συχνά παρανοήσεων και ιδεολογικής αποχρώσεως στρεβλώσεων. Εν τούτοις, η κριτική εξέταση του τρόπου δια του οποίου εξελίχθηκε σε αυτό το διάστημα η περί έθνους αντίληψη οδηγεί σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα ιστορικής, εθνολογικής και κοινωνιολογικής φύσεως. Το ζήτημα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. 

    Το Βυζάντιο κληρονόμησε τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, όπου ετερόκλητα έθνη έπρεπε να υποτάσσονται σε μία υπέρτατη αρχή. Ειδικότερα στους πρώτους αιώνες, το βασικότερο κριτήριο για να γίνει κάποιος θεσμικώς και κοινωνικώς αποδεκτός, απολαμβάνοντας πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ήταν η χριστιανική πίστη. Ο Λέων ΣΤ΄ απεκάλεσε τους Ρωμαίους «Έθνος Χριστιανών» [1]. Κατά την περίοδο της αραβικής παντοδυναμίας πολλοί εκτός συνόρων Χριστιανοί θεωρούσαν εαυτούς υπηκόους του Αυτοκράτορος, ενώ η αυτοκρατορική αρχή σε κάθε ευκαιρία αντιμετώπιζε την υπεράσπιση των όπου γης ομοθρήσκων ως φυσικό της καθήκον. Εξάλλου, ο Ηράκλειος πραγμάτωσε την πρώτη καταγεγραμμένη σταυροφορία, μισή χιλιετία πριν την σύνοδο της Κλερμόν και το περίφημο Deus vult. Επί Ηρακλείου (7ος αιών), ολοκληρώνεται και ο γλωσσολογικός εξελληνισμός των επισήμων εγγράφων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, μία διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει από την εποχή του Ιουστινιανού, καθώς ο λαός δεν κατανοούσε τα λατινικά της παλατινής γραφειοκρατίας. Οι δυτικές πηγές, από κλασικών χρόνων έως και σήμερον, ουδέποτε έπαυσαν να αποκαλούν τον λαό του γεωγραφικού πυρήνος της βυζαντινής κοινοπολιτείας "Γραικούς" (Graeci), χαρακτηρισμό τον οποίο χρησιμοποίησαν ως αυτοπροσδιορισμό και ορισμένοι βυζαντινοί λόγιοι. 

   Μετά την απώλεια των εδαφών της Μέσης Ανατολής και των ιδιότροπων  λαών της (εν μέρει εξαιτίας των θεολογικών ερίδων), η Αυτοκρατορία κατέστη ομοιογενέστερη εθνολογικά και το ελληνικό στοιχείο επεβλήθη κατά κράτος (όπως διαπιστώνεται και στην έκβαση της Εικονομαχίας τον 9ο αιώνα). Μέχρι τότε ο όρος «Έλλην» σήμαινε τον ειδωλολάτρη, αλλά πλέον άρχισε να αποκτά πολιτισμική χροιά, την οποία διά της κλασικής παιδείας ενστερνίστηκαν υπερηφάνως οι βυζαντινοί λόγιοι. Ύστερα από την άλωση του 1204, συνειδητοποιήθηκαν και οι διαφορές με την φραγκική Δύση. Η πολιτισμική κοινοτική συνείδηση ενσωμάτωσε και φυλετικό χαρακτήρα, σφυρηλατήθηκε ένας εθνικισμός και μορφοποιήθηκε η ταυτότητα του Νεοέλληνος. Δυνάμεθα να παρατηρήσουμε ότι στην εννοιολογική εξέλιξη του όρου «Έλλην» ακολουθήθηκε αντίστροφη πορεία σε σχέση με την αρχαιότητα (που έως την κλασική Ελλάδα είχε φυλετικό χαρακτήρα, στην ελληνιστική εποχή πολιτισμικό και στην ρωμαϊκή θρησκευτικό). Τοιαύτη συναρπαστική εθνολογική παλιννόστησις καταμαρτυρεί την αδιάλειπτο συνέχεια του Ελληνικού Έθνους σε βάθος χιλιετιών.