“We live in an age
of emotional incontinence, when they who emote the most are believed to feel
the most”, Theodore Dalrymple
Στις νευροεπιστήμες, με τον όρο Pseudobulbar affect (PBA) -ή ελληνιστί συναισθηματική ακράτεια- περιγράφονται φαινόμενα αναντιστοιχίας μεταξύ των πραγματικών συναισθημάτων του ασθενούς και των εκφράσεων του προσώπου ή ακραίων και ανεξέλεγκτων συναισθηματικών εκδηλώσεων (γέλιο, κλάμα) ως επιπτώσεις κάποιου εγκεφαλικού τραύματος. Στο παρόν άρθρο δεν θα θίξουμε νευρολογικές παθήσεις, αλλά μία λόξα που στην Δύση λαμβάνει διαστάσεις κοινωνικής μάστιγας (και ίσως να μεταπίπτει και σε παθήσεις).
Παρότι επενδύουν στις απρόσωπες ψηφιακές σχέσεις, πολλοί νεολαίοι -χαρακτηριστικότερα οι «millennials»- αισθάνονται μία αδήριτη ανάγκη για συναισθηματική και όχι μόνο επίδειξη. Το βλέπουμε παντού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το YouTube, το Facebook και παρεμφερείς πλατφόρμες κατακλύζονται καθημερινά από βίντεο εντόνων αντιδράσεων (συχνά για πολύ πεζά θέματα όπως αγορές, ταινίες κ.τ.λ.), θεατρικού χαρακτήρα θρηνωδίες για θανάτους διασήμων, προσωπικές εξομολογήσεις, δακρύβρεχτες εξιστορήσεις για «bullying» και κοινοποίηση προσωπικών (ενίοτε ιδιαίτερα προσωπικών) στιγμών. Παράλληλα, στο Instagram αμέτρητες κοπέλες λαχταρούν λίγη προσοχή διαφημίζοντας με ναρκισσιστική επιτηδειότητα το κρέας τους. Όλοι αυτοί οι τύποι αντιστρέφουν το ρητό «τὰ ἐν οἴκῳ μὴ ἐν δήμῳ». Μάλλον διότι αναζητούν απεγνωσμένα έναν οίκο μέσα στην βαβούρα ενός δήμου «ιδιώτου». Μολαταύτα η κατάθλιψη καλπάζει.
Η εφήμερη ψευτιά των likes, των emoticons και των συναλλασσομένων διθυραμβικών σχολίων γίνεται αισθητή ακόμη και στους/τις εμπόρους των, οι οποίοι δεν τολμούν να απεγκλωβιστούν από αυτόν τον βρόχο ματαιότητος, διότι στερούνται άλλης επιλογής. Η έλλειψη στοργής και ειλικρινούς θαλπωρής στις οικογένειες τέτοιων ατόμων συνιστά μία πρώτιστη, αυθόρμητη και συνεπώς αναμφισβήτητη απάντηση στο γιατί. Το συναισθηματικό δέσιμο είναι φυσική ανάγκη για τον άνθρωπο και κάθε ανεκπλήρωτη φυσική ανάγκη βρίσκει εναλλακτικές διεξόδους εκτόνωσης -έστω και αρρωστημένες. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρος εάν πρόκειται για πρωτογενές αίτιο της συναισθηματικής ακράτειας ή για ένα αδελφό της σύμπτωμα. Άλλωστε οι επιφανειακές σχέσεις αποτελούν καθολικό πρόβλημα (μεταξύ συγγενών, συντρόφων, φίλων, συνεργατών). Θαρρώ πως οι κοινωνίες στην Δύση έχουν απολέσει τον ρυθμό τους. Η νοοτροπία των μελών τους βαίνει ολονέν πιο ετερόκλητη, ενώ η συλλογική ταυτότητα (εθνική, πολιτισμική) και ψυχολογία τους διαστρέφεται. Εν ολίγοις η κοινωνική συνοχή εξαλείφθηκε. Τούτο είναι σίγουρα αδελφό σύμπτωμα της συναισθηματικής ακράτειας, καθώς πηγάζει από την ατομιστική περιχαράκωση και την αδυναμία διαπροσωπικής επικοινωνίας.
Ένα αίτιο της όλης αφασίας έγκειται στον ενταφιασμό ηθικών αξιών και αρχών, εξαιτίας πολλαπλών ρωγμών στην άλυσο της πρότερης κοινωνικής παράδοσης αιώνων, η οποία λησμονήθηκε σαν παρωχημένη και καταπιεστική. Κάποτε ο άνθρωπος κοινωνούσε με θεό, συνανθρώπους και ανώτερα ιδανικά, όντας και πνευματικό ον. Σήμερα το -ευάλωτο- άτομο ως κατά βάση οικονομικό ον θεοποιεί την υλιστική καλοπέραση και το τομάρι του. Μοιραία όμως η αντεπανάσταση στοιχείων της καταπιεσμένης φύσης του θα επιφέρουν ψυχολογική δυσαρμονία. Επομένως, δυσκολεύεται να επικοινωνήσει και με τον ίδιο του τον εαυτό -όχι μόνο με τους πέριξ. Εξάλλου η αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε αυτογνωσία και ετερογνωσία έχει αναχθεί σε βιωματικό ψυχολογικό αξίωμα. Χωρίς ενδοσκόπηση, περισυλλογή και εν γένει προσπάθεια αυτοβελτίωσης δεν επιτυγχάνεται συναισθηματική αυτάρκεια.
Επιπρόσθετα, το σύγχρονο άτομο έχει εθιστεί στην ευκολία και την τρυφηλότητα, σε βαθμό που ταράζεται στην ιδέα της αναστολής κάποιας πολυτέλειας. Η μακρόχρονη έλλειψη πολέμων, φτώχειας και άλλων δυσκολιών πιθανότατα να έχει συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση. Δίχως τέτοιες δυσκολίες, τα (αναγνωρισμένα ως) αρσενικά πρότυπα του προστατευτικού ρόλου, του ενεργητικού ανταγωνισμού ως εξελικτικού πλεονεκτήματος και της κατακράτησης των συναισθημάτων εξασθενούν ως αχρείαστα. Όπως θα έλεγε ο C.Jung, ο Animus υποχωρεί έναντι της Anima (η οποία στερεοτυπικά θεωρείται συναισθηματικά εκφραστικότερη και παθητικότερη). Πράγματι, η εκθήλυνση του δυτικού άνδρα -ή μάλλον η εξομοίωση των δύο φύλων- αποτελεί ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Γι’ αυτόν τον λόγο εκφράσεις του τύπου «αυτός φέρεται σαν κοριτσάκι» συγκλονίζουν την «πολιτική ορθότητα» των ημερών μας. Όλοι, όλες και όλα θίγονται εύκολα λόγω «ευαισθησίας». Τοιαύτη κουλτούρα διαφαίνεται και στην επιχειρούμενη αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας (bullying), η οποία προάγει συγκινητική πλην ατελέσφορη μίρλα στα ΜΜΕ, αντί για την παιδαγωγική τιμωρία του δράστη και την ψυχολογική ενδυνάμωση του θύματος (ώστε να στηριχθεί στα δικά του πόδια, εξελίσσοντας τις όποιες ικανότητές του). Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, εκθέτω γεγονότα και απόψεις μην υπονομεύοντας την στερεοτυπικά «θηλυκή» όψη των πραγμάτων, η οποία έχει αναντίρρητα τα δικά της προτερήματα.
Το ερώτημα για τις αιτίες των προαναφερθεισών πολιτισμικών μεταβολών παρουσιάζει πολυπλοκότητα και ενδεχομένως να μην απαντηθεί ποτέ με απόλυτη ακρίβεια. Ευθύνονται τα σχέδια κάποιων βιτσιόζικων ελίτ; Η αδιάλειπτη προπαγάνδα μέσων ενημέρωσης-ψυχαγωγίας και φορέων εξουσίας; Η μόδα και ο μιμητισμός; Ο επιθανάτιος ρόγχος ενός υπέργηρου Πολιτισμού; Η μαζική Αποστασία της Ανθρωπότητος; Ένας συνδυασμός; Απρόσιτο το μυστήριο του γίγνεσθαι, σε αντίθεση με το κάπως πιο προσιτό μυστήριο της ευαισθησίας.
Η ψυχική ευαισθησία δεν είναι αδυναμία ﮲ είναι ένα θαυμαστό θείο δώρο, δια του οποίου ο άνθρωπος αποκτά ενσυναίσθηση και αναπτύσσει αρετές. Όταν μάλιστα πυρώσει τον ψυχισμό του και σφυρηλατήσει ισχυρά κίνητρα, η ευαισθησία ως ακαταμάχητη βούληση ενσαρκώνει την ολοκληρωτικότερη δύναμη του ανθρώπου. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να φυλάσσεται ως μυστικό, έτοιμο να αποκαλυφθεί στους λίγους πραγματικά εκλεκτούς. Απεναντίας, η επιπόλαιη διαχείρισή της ως ύβρις εκ τραγωδίας καθιστά το άτομο αδύναμο και, δυστυχώς, «γελοίο».
Γιάννης Σαρρής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου