Η «Τέταρτη Πολιτική Θεωρία» και η εναντίωσή της στις οικουμενικές αξίες

Στὸν 21ο αἰῶνα, ὁ Ἀλέξανδρος Ντούγκιν, ἀνήκοντας σὲ μία ἰσχνὴ μειονότητα στοχαστῶν ἀνὰ τὴν ὑφήλιο, ἐπιμένει νὰ ἀρθρώνει πρωτότυπο θεωρητικὸ λόγο. Ἡ "Τέταρτη Πολιτικὴ Θεωρία" συγκροτεῖ μία ἰδεολογία ποὺ ὁ ἴδιος συνέθεσε ὡς ἀπάντηση στὴν φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, συνδυάζοντας κριτικῶς στοιχεῖα ἀπὸ τὶς τρεῖς ἰδεολογίες τῆς νεωτερικότητας (φιλελευθερισμό, κομμουνισμό, φασισμὸ) καὶ συνάμα ὑπερβαίνοντάς τες. Προασπίζοντας, ὡστόσο, ἐνάντια στὶς "οἰκουμενικὲς ἀξίες" τοῦ φιλελευθερισμοῦ, τὸ δικαίωμα κάθε πολιτισμοῦ στὴν διατήρηση τῆς παραδοσιακῆς του ἰδιοσυστασίας, φλερτάρει μὲ τὴν ἀξιολογικὴ οὐδετερότητα ἂν ὄχι καὶ μὲ μία μορφὴ ὀντολογικοῦ σχετικισμοῦ. Σὲ κάθε περίπτωση, ἡ σκόπιμη ἀνάμειξη γεωπολιτικῆς καὶ μεταφυσικῆς στὸν λόγο του ἐνέχει τὸν κίνδυνο παραλείψεων καὶ ἀντιφάσεων.

Α. Οἱ θέσεις τοῦ Ἀλέξανδρου Ντούγκιν

Μετὰ τὴν κατάρρευση τῆς σοβιετικῆς ἕνωσης, οἱ φιλελεύθερες ἐλὶτ τῶν Η.Π.Α. ἐγγυήθηκαν διὰ στόματος τοῦ Francis Fukuyama τὸ «τέλος τῆς ἱστορίας», τὴν οἰκουμενικὴ καὶ ὁριστικὴ κατίσχυση τοῦ φιλελευθερισμοῦ στὰ πλαίσια μίας pax americana. Αὐτὸ τὸ ὅραμα μποροῦσε νὰ ἐπιτευχθεῖ μὲ διάφορους τρόπους, ὅπως ὁ κατακερματισμὸς «μὴ ἐνσωματωμένων» περιφερειακῶν δυνάμεων (πορτοκαλὶ ἐπαναστάσεις, Ἀραβικὴ Ἄνοιξη, συρρίκνωση Ρωσίας-Ἰρὰν κ.λπ.) καὶ ἡ προώθηση ἑνὸς συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, σὲ οἰκονομικὸ καὶ ἀκολούθως πολιτικὸ ἐπίπεδο. Στὸν 21^ο αἰῶνα ὁ καθηγητὴς Κοινωνιολογίας καὶ Διεθνῶν Σχέσεων τοῦ Κρατικοῦ Πανεπιστημίου τῆς Μόσχας, Ἀλέξανδρος Ντούγκιν (Александр Дугин‎‎, 1962 – σήμερα), ἀποτελεῖ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἐπιδραστικότερους ἐπικριτὲς τοῦ μεταμοντέρνου φιλελευθερισμοῦ. Ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ Ρώσου στοχαστὴ εἶναι πὼς δὲν ἀρκέστηκε στὴν ἀποδόμηση τῆς φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ἀλλὰ προχώρησε καὶ στὴν διατύπωση μίας ἐναλλακτικῆς κοσμοθεωρίας, μίας ἰδεολογικῆς ἀντιπρότασης μὲ φιλοσοφικὲς καὶ γεωπολιτικὲς προεκτάσεις, ἡ ὁποία συνοψίσθηκε στὸ μανιφέστο του «Τέταρτη Πολιτική Θεωρία» (Четвёртая политическая теория, Amfora 2009). 

Ἡ ὑπερτριακονταετὴς ἰδεολογικὴ πορεία τοῦ Ντούγκιν φαίνεται ἀλλόκοτη σὲ ὅσους δὲν εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὶς ἐσωτερικὲς ἀντιφάσεις καὶ παραδοξότητες τῆς ρωσικῆς κοινωνίας, ἀλλὰ παραμένει συνεπὴς ὡς πρὸς τὴν ἀπώτερη ἐπιδίωξή του, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν ἐνίσχυση τῆς χώρας του. Κατὰ τὴν μεταβατικὴ δεκαετία του ’90, συναναστράφηκε μὲ προσωπικότητες ὅπως ὁ Ἔντουαρντ Λιμόνωφ καὶ ὁ Ἀλαῖν ντὲ Μπενουᾶ[1] καὶ δοκίμασε τὴν ἰδεολογία τοῦ «ἐθνικομπολσεβικισμοῦ» (ἑνὸς συνδυσμοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ καὶ κομμουνισμοῦ), ὁ ὁποῖος ἐν τέλει τοῦ φάνηκε μηχανικιστικὰ συντεθειμένος καὶ ἄρα ἀνεπαρκής. Ἀπὸ τότε καὶ μέχρι τούδε ἐξακολουθεῖ νὰ ὑποστηρίζει τὴν γεωπολιτικὴ θεωρία τοῦ Εὐρασιανισμοῦ, πιστεύοντας ὅτι μία Ρωσία μὲ αὐτοκρατορικὰ χαρακτηριστικὰ πέπρωται νὰ ἡγηθεῖ ἑνὸς ἠπειρωτικοῦ συνασπισμοῦ ἀσιατικῶν δυνάμεων ἰκανοῦ νὰ ἀνατρέψει τὴν παγκόσμια κυριαρχία τῶν θαλασσοκρατόρων ἀγγλοσαξόνων, ἐπιτρέποντας τὴν ἀνάδυση καὶ τὴν ἐπακόλουθη συνύπαρξη διαφόρων πόλων πολιτικῆς-πολιτισμικῆς ἰσχύος (πολυπολικότητα)[2]. Οὐσιαστικά, πρόκειται γιὰ μία ἀντίδραση στὶς ἀντιρωσικὲς γεωστρατηγικὲς τῶν Mackinder καὶ Spykman. Ἀργότερα, ἐπιχείρησε νὰ συνθέσει μία δική του ἰδεολογία ἀξιοποιῶντας στοιχεῖα ἀπὸ τὶς τρεῖς πρότερες ἰδεολογίες τῆς νεωτερικότητας καὶ ἐνσωμάτωσε σὲ ἀυτὴν τὸν εὐρασιανισμό.

Ἡ «Τέταρτη Πολιτικὴ Θεωρία» ἀπὸ τὸν Φιλελευθερισμὸ κρατᾶ μόνο τὴν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ τῆς θετικῆς ἐλευθερίας, ποὺ ἀποσκοπεῖ σὲ δημιουργία κάτι συγκεκριμένου (ὄχι τῆς τυφλῆς «ἀρνητικῆς» ἐλευθερίας ἀπὸ παραδόσεις, ἀρχὲς καὶ συλλογικὲς ταυτότητες), ἑνῶ ἀπορρίπτει κατηγορηματικὰ τὸν ἀτομικισμὸ ὡς ἀπειλὴ γιὰ τὴν κοινωνικὴ συνοχή. Ἀπὸ τὸν Κομμουνισμὸ κρατᾶ τὸ πρόταγμα κοινωνικῆς δικαιοσύνης καὶ ἀλληλεγγύης, ἑνῶ ἀπορρίπτει τὸν διεθνισμό, τὸν ὑλισμὸ καὶ τὴν ἀθεΐα του. Καὶ ἀπὸ τὸν Φασισμὸ κρατᾶ τὴν προσήλωση στὴν παράδοση καὶ τὸ ἔθνος, ἑνῶ ἀπορρίπτει τὸν ρατσισμὸ καὶ τὸν σωβινισμό. Κοντολογίς, ἡ ἐκλεκτικιστικὴ ἰδεολογία τοῦ Ντούγκιν ὑπερέβη τὸ παραπλανητικὸ δίπολο δεξιᾶς-ἀριστερᾶς (καθὼς στὴν πραγματικότητα ἀπέμειναν μονάχα ὁ ἡγεμονικὸς φιλελευθερισμὸς καὶ τὸ περιθώριο, ὅπου ἔχει ἐξορίσει ὅλες τὶς ὑπόλοιπες θέσεις), σὲ ἀναζήτηση ἑνὸς τρόπου ἀντίστασης τῶν λαῶν κατὰ τῆς φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, μὲ πρωτοστάτιδα τὴν Ρωσία.  

Ἡ φιλοσοφία τοῦ Ντούγκιν ἐμφορεῖται -μεταξὺ ἄλλων- ἀπὸ τὸν πλατωνισμὸ (μὲ συχνὲς ἀναφορὲς στὴν Πολιτεία), τὴν πολιτικὴ θεολογία τοῦ Κὰρλ Σμίτ, τὴν φαιμενολογία τοῦ Ἔντμουντ Χούσερλ καὶ τὸν ὑπαρξισμὸ τοῦ Μάρτιν Χάιντεγκερ. Εἶναι, ἑπομένως, περισσότερο «δυτικὴ» ἀπ’ ὅτι θὰ περίμεναν ὁρισμένοι ἀντιδραστικοὶ ὑποστηρικτές του, ὅπως ἄλλωστε καὶ ὁ γεωστρατηγικὸς ρεαλισμός του[3]. Γιὰ τὸν Ντούγκιν, τὸ ἱστορικὸ ὑποκείμενο ποὺ κομίζει τὶς μεγάλες ἀλλαγὲς δὲν εἶναι οὔτε τὸ ἄτομο οὔτε ἡ τάξη οὔτε ἡ φυλή, ἀλλὰ τὸ Dasein (τὸ «ἐδῶ-εἶναι») τοῦ Χάιντεγκερ, δηλαδὴ ὁ ἰδιαίτερος «τρόπος ὕπαρξης» τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἀναστοχάζεται καὶ νὰ «μεριμνᾶ» γιὰ τὸ εἶναι, τὸν χρόνο καὶ τὴν προσωρινότητα μέχρι τὸν θάνατο, καθὼς αὐτοπροσδιορίζεται σὲ σχέση μὲ τοὺς ἄλλους καὶ τὸν κόσμο. Ἀπὸ τὸ Dasein πηγάζει ἡ ἐλευθερία νὰ ἐπιλέγουμε ἂν θὰ ὑπάρχουμε καὶ μὲ ποιὸν τρόπο[4]. Ἐπιπλέον, ὁ Ντούγκιν ἀπορρίπτει τὴν νεωτερικὴ ἰδέα τῆς γραμμικῆς προόδου, πιστεύοντας ὅτι στὴν ἱστορία ἐκφράζεται ἡ νιτσεϊκὴ ἀρχὴ τῆς «αἰώνιας ἐπιστροφῆς»[5]. Ἡ ἱστορία σημαίνει τὴν συνειδητοποίηση τῆς παρουσίας τοῦ παρελθόντος στὸ παρόν, καθὼς ὁ θάνατος τοῦ παρόντος γεννᾶ τὸ μέλλον. Συνεπῶς, ἡ γνώση τοῦ παρελθόντος, τῆς παράδοσης, μπορεῖ νὰ δώσει ἀπαντήσεις καὶ γιὰ τὸ μέλλον.

Ἐν τούτοις, κατὰ τὴν γνώμη τοῦ γράφοντος, ἡ θεωρητικὴ καὶ πολιτικὴ ἀντζέντα τοῦ Ντούγκιν ἴσως νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἐφαρμοστεῖ πουθενᾶ ἀλλοῦ ἐκτὸς τοῦ ρωσικοῦ κόσμου. Οἱ παρακάτω παρατηρήσεις δὲν ἀναιροῦν σὲ καμία περίπτωση τὸν σεβασμό μου γιὰ τὸ εὐγενὲς ρωσικὸ ἔθνος καὶ τὸν Ντούγκιν ὡς διανοούμενο, ἄνθρωπο καὶ θρηνοῦντα πατέρα, ἀλλὰ ἐκφράζουν προσωπικές μου ἐνστάσεις ἔναντι τῆς θεωρίας του ὡς φιλοσοφικῆς καὶ πολιτικῆς πανάκειας.

 

Β. Κριτική

Ὁ Ἀλέξανδρος Ντούγκιν ἐντοπίζει τὶς ρίζες τοῦ φιλελεύθερου ἀτομικισμοῦ καὶ τῆς ἰδεολογίας τῶν δικαιωμάτων τοῦ αὐθαίτετου αὐτοπροσδιορισμοῦ στὴν ὑποκειμενικότητα ποὺ εἰσήγαγε ὁ μεσαιωνικὸς Νομιναλισμός[6]. Νομιναλιστὲς ὅπως ὁ Γουλιέλμος τοῦ Ὄκαμ συγκρούσθηκαν μὲ τοὺς ἀριστοτελικοὺς Ρεαλιστές, διότι ἀμφισβήτησαν τὴν δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσει τὴν ἀντικειμενικὴ ἀλήθεια. Οἱ λέξεις δὲν ἀντιστοιχοῦν σὲ ἀντικειμενικὰ καὶ ἀπαράλλακτα ὄντα, ἁπλῶς ἀντανακλοῦν τὸν πάντα ὑποκειμενικὸ-αὐθαίρετο λογισμὸ τοῦ ἐκφορέα τους. Ἑπομένως, ὁ κόσμος δὲν δύναται νὰ ὑποταχθεῖ συλλογικὰ σὲ ἕναν ἀντικειμενικὸ Λόγο, διότι δὲν ὑπάρχει τέτοιος. Αὐτὴ ἡ ἀνάλυση τοῦ Ντούγκιν γιὰ τὴν φιλοσοφικὴ γενεαλογία τοῦ ἀτομικιστικοῦ σχετικισμοῦ τῆς νεωτερικότητας, στὸν ὁποῖον θεωρητικὰ ἀντιτίθεται, δύσκολα μπορεῖ νὰ ἀμφισβητηθεῖ. Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅτι καὶ ὁ ἴδιος δύναται νὰ κατηγορηθεῖ γιὰ αὐτὸν τὸν σχετικισμό.

Στὸ μανιφέστο του ἀπευθύνει κάλεσμα σὲ ὅλους τοὺς «παρθένους» πολιτισμοὺς καὶ ὅλες τὶς παραδοσιακὲς θρησκεῖες τοῦ κόσμου γιὰ νὰ ἕνωθοῦν σὲ ἕναν κοινὸ ἀγῶνα κατὰ τοῦ φιλελεύθερου ὑλισμοῦ καὶ μηδενισμοῦ, ὥστε νὰ διατηρήσουν τὶς παραδοσιακές τους ταυτότητες[7]. Τὸ πρόταγμα αὐτὸ φαίνεται σωστὸ ἀπὸ πολιτικῆς πλευρᾶς, ἀφοῦ οἱ ἐχθροὶ τοῦ ἐχθροῦ του γίνονται φίλοι του, ὅμως κρίνεται ὡς φιλοσοφικὰ ἀμφιλεγόμενο. Ὁ Ντούγκιν, ὅταν μιλᾶ γιὰ παραδοσιοκρατία, δὲν ἐπιδιώκει τὴν ὑπεράσπιση μίας συγκεκριμένης οὐσίας (ὀντολογικῆς, θρησκευτικῆς, πολιτισμικῆς ἢ ἄλλης φύσεως) ποὺ ἐκφράζει τὴν ἀντικειμενικὴ ἀλήθεια, ἀλλὰ γενικῶς καὶ ἀορίστως τὸ δικαίωμα τοῦ θρησκεύεσθαι, τὸ δικαίωμα ὁποιουδήποτε λαοῦ στὴν πίστη μίας τέτοιας «ἀλήθειας». Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο, ἀπευθύνεται συγχρόνως σὲ χριστιανούς, μουσουλμάνους, ἑβραίους, ἰνδουιστές κ.λπ. Καὶ ὄχι μόνο ἀρνεῖται νὰ ἀξιολογήσει ἐπὶ τῇ βάσει μίας ἠθικῆς ἢ μεταφυσικῆς κλίμακας τὸ περιεχόμενο ὅλων αὐτῶν τῶν ἑτερόκλιτων θρησκειῶν καὶ πολιτισμῶν, ἀλλὰ καταδικάζει ἐκ προοιμίου τέτοιες ἀξιολογικὲς διακρίσεις σὰν ρατσιστικὲς, ποὺ διαιωνίζουν τὸ «διαίρει καὶ βασίλευε» τοῦ ἐξωδυτικοῦ κόσμου ὑπὲρ τῆς φιλελεύθερης μονοκρατορίας. Ἐπαναλαμβάνω πὼς αὐτὴ ἡ στάση μοιάζει πολιτικὰ λογική, ἀλλὰ εἶναι ἐξίσου ἔνοχη μὲ τὸν φιλελευθερισμὸ γιὰ τὴν ἀναβίωση τοῦ νομιναλισμοῦ. Ἀντιμεταθέτοντας τοὺς ρόλους, ἡ «ἱστορικὴ νομοτέλεια» τοῦ φιλελεύθερου οἰκουμενισμοῦ μπορεῖ νὰ ἰδωθεῖ ὡς προάσπιση ενὸς ρεαλιστικοῦ λόγου, ἑνῶ ἡ διαπολιτισμικὴ ἀντίσταση ποὺ προτείνει ὁ Ντούγκιν ὡς ὑπεράσπιση τῆς ὑποκειμενικότητας (σὲ ἐπίπεδο συλλογικοτήτων). Ἢ, γιὰ νὰ τὸ θέσουμε διαφορετικά, γιὰ τὴν συντήρηση τῆς ἑκάστοτε παράδοσης ἐπικαλείται μία ἔννοια ἐλευθερίας παραπλήσια μὲ αὐτὴν ποὺ ἐπικαλοῦνται ὅσοι ἐπιθυμοῦν τὴν ἀλλαγὴ τοῦ φύλου τους (ἁπλῶς τὴν ὀνομάζει «θετική»). Ἀμφότερες οἱ ἐλευθερίες ἐμφανίζονται σὰν αὐθύπαρκτες, διότι δὲν πηγάζουν ἀπὸ ἝΝΑΝ ἀντικειμενικό Λόγο (ὅπως π.χ. τὸν Λόγο τοῦ Εὐαγγελίου). Ὅπως ὁρισμένοι Γερμανοὶ διανοούμενοι τῆς Συντηρητικῆς Ἐπανάστασης (βλέπε Oswald Spengler), ὁ Ντούγκιν θεωρεῖ θεμιτὴ τὴν χωρικὴ καὶ χρονικὴ διαφοροποίηση τῆς ἀνθρωπότητας σὲ ἰδιαίτερους πολιτισμούς, ἐκφράζοντας ἕναν σιωπηρὸ ἀγνωστικισμὸ ἐκεῖ ὅπου ζητεῖται ἡ σύγκριση καὶ ἀξιολόγησή τους. Ἀπὸ τὸν ἴδιο ἀγνωστικισμὸ διέπεται καὶ τὸ (ἀγγλοσαξονικῶν καταβολῶν) «Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν», ποὺ προάγει τὸν συγκρητισμὸ καὶ τὴν πανθρησκεία, ὑποστήριζοντας ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι πιστεύουν μὲ διαφορετικοὺς τρόπους «στὸν ἴδιο Θεό».

Ἐξ αὐτῆς τῆς ἐπόψεως, ἡ 4^η Πολιτικὴ Θεωρία στὴν προσπάθειά της νὰ πολεμήσει τὸν μεταμοντέρνο φιλελευθερισμὸ γίνεται μεταμοντέρνα. Παρουσιάζει ἐνδιαφέρον τὸ γεγονὸς πὼς τὸ φιλελεύθερο περιοδικὸ Commonweal κατηγόρησε τὸν Ντούγκιν γιὰ «μεταμοντέρνο σχετικισμὸ» (postmodern relativism) ποὺ θυμίζει τὸν Ζὶλ Ντελέζ[8]. Σύμφωνα μὲ τὸν Παναγιώτη Κονδύλη, ὁ μεταμοντερνισμός, μὲ μία ἀναλυτικὴ-συνδυαστικὴ πρόθεση, ἐπιδίωξε τὴν κατάτμηση τοῦ ὅλου σὲ ἀσύνδετα μέρη καὶ στὴ συνέχεια τὸν ἀμετροεπῆ συνδυασμὸ τῶν πάντων μὲ τὰ πάντα, σὲ αἰσθητικὸ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο[9]. Ὑπ’ αὐτὴν τὴν ὀπτική, ὁ ἐνθουσιώδης συνδυασμὸς ὅλων τῶν δυτικῶν ἰδεολογιῶν στὴν πολιτικὴ σφαίρα καὶ ὅλων τῶν θρησκευτικῶν-πολιτισμικῶν ἑνοτήτων στὴν γεωπολιτικὴ δύναται νὰ χαρακτηρισθεῖ μεταμοντέρνος. Ἄλλωστε, ὁ ἴδιος ὁ Ντούγκιν δὲν ἔχει ἀπορρίψει τὴν ἐργαλειακὴ χρήση κάποιων μετανεωτερικῶν μέσων ἐνάντια στὴν «κλασικὴ» νεωτερικότητα[10].  

Συνεχίζοντας τὸν σχολιασμὸ τῆς Τετάρτης Πολιτικῆς Θεωρίας, δὲν μποροῦμε νὰ προσπεράσουμε τὸν χαρακτηρισμὸ τοῦ Dasein ὡς καθολικοῦ ἱστορικοῦ ὑποκειμένου. Στὴν πραγματικότητα, ἡ ἱστορικῶς δρῶσα μονάδα στὴν θεωρία του -ποὺ ἐκφράζει τὸν ἰδιαίτερο χαρακτήρα της μέσω τοῦ Dasein- εἶναι ὁ «λαὸς» (narod) ὡς αὐτάρκης πολιτισμικὴ ἑνότητα, μία ἔννοια εὑρύτερη τῆς φυλῆς καὶ τοῦ ἔθνους-κράτους[11]. Αὐτὴ ἡ ἐννοιολογικὴ «διεύρυνση» ἐπιτρέπει τὴν δικαιολόγηση τῆς ρωσικῆς αὐτοκρατορικῆς φιλοδοξίας, ἐφόσον ἔτσι δύνανται νὰ συμπεριληφθοῦν στὴν ρωσικὴ πολιτισμικὴ ἑνότητα ὅλοι οἱ θρησκευτικὰ καὶ φυλετικὰ ἑτερογενεῖς λαοὶ τῆς βόρειας Εὐρασίας. Στὸν πολυπολικὸ κόσμο ποὺ εὐαγγελίζεται, ὁ Ντούγκιν διαβλέπει τὶς ἑξῆς πολιτισμικὲς ἑνότητες ὡς πόλους γεωπολιτικῆς ἰσχύος: τὴν Εὐρασιατικὴ Ἕνωση (πρωτοστατούσης τῆς Ρωσίας), τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση, τὴν Σινική, τὴν Ἰνδική, τὴν Ἰσλαμική, τὴν Ἀφρικανική, τὴν Πανειρηνική, τὴν Νοτιοαμερικανικὴ καὶ τὴν Βορειοαμερικανικὴ Ἕνωση[12]. Ἡ ἰδέα τοῦ Ντούγκιν θυμίζει τοὺς Λαοὺς (Volk) τοῦ Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ ποὺ ἐκφράζουν μία μοναδικὴ «λαϊκὴ ψυχὴ» (Volksgeist) καθέκαστος, διὰ τῆς ὁποίας ἀντιλαμβάνονται τὸν κόσμο κατὰ τρόπο μοναδικό[13], μὲ τὴν διαφορὰ ὅτι ἀποδίδει αὐτὴν τὴν ταυτοποιὸ ψυχὴ-κοσμοθεώρηση (ἢ κατὰ τὴν ντουγκινικὴ ὁρολογία «ἐπιστήμη», episteme) σὲ ὁλόκληρες αὐτοκρατορίες ἀντὶ γιὰ ἐπιμέρους ἔθνη[14]. Κάθε λαὸς-narod ποὺ συγκροτεῖ μία πολιτισμικὴ ἑνότητα μὲ ἴδια «ἐπιστήμη» κινεῖται μὲ τὸν δικό του ρυθμὸ πρὸς τὴν δική του ἱστορικὴ κατεύθυνση.

Οἱ φιλελεύθεροι ἐπικριτὲς τοῦ Ντούγκιν ἔχουν ἀντιτείνει τὰ ἑξῆς ἐρωτήματα[15]. Ἐφόσον διὰ τῆς ἀξιολογικῆς του σιωπῆς ὑπονοεῖται ἡ ὀντολογικὴ ἰσοτιμία μεταξὺ τῶν λαῶν καὶ τῶν «ἐπιστημῶν» τους, τότε γιατί ὁ ρωσικὸς λαὸς δικαιοῦται νὰ προαγάγει σὲ γεωπολιτικὴ κλίμακα τὴν εὐρασιανικὴ «παραδοσιοκρατία» καὶ ὄχι ὁ ἀμερικανικὸς λαὸς τὸν φιλελευθερισμό; Ἐπίσης, γιατί δικαιοῦται νὰ ἔχει «ἐπιστήμη» ὁ λαὸς καὶ ὄχι ἕνα ἄτομο μὲ δυσφορία φύλου; Στὴν πρώτη αἰτίαση, ὁ Ντούγκιν πιθανῶς νὰ ἀπαντοῦσε ἀφενὸς διαχωρίζοντας ταξικὰ τὴν αἰθεροβάμονα φιλελεύθερη ἐλὶτ ἀπὸ τὸν ἀμερικανικὸ λαὸ (μὲ εἰδικὴ μνεία στὸν τραμπισμὸ) καὶ, ἀφετέρου, δηλώνοντας ὅτι μονάχα ἡ «φιλελεύθερη» ἐλὶτ τῆς Δύσεως -καὶ ὄχι ἡ Ρωσία- ἐπιδιώκει τὴν παντοκρατορία διὰ τῆς (συχνὰ ἔνοπλης) ἐξοντώσεως ὅλων τῶν ἐναλλακτικῶν παραδόσεων σὰν δῆθεν καταπιεστικῶν καὶ ἀντιφιλελεύθερων (κάνοντας αὐθαίρετη προβολὴ τῶν παθῶν της σὲ ὅλον τὸν κόσμο). Στὴν δεύτερη αἰτίαση, θὰ προέτασσε τὴν αὐθεντικὴ-παραδοσιακὴ ἔκφραση τῆς συλλογικότητας ὑπεράνω τῆς ἀτομικῆς παραφωνίας ἢ διαστροφῆς. Παρὰ ταῦτα, ἡ δική μου διερώτηση εἶναι πῶς μποροῦν νὰ συνυπάρξουν εἰρηνικὰ γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα οἱ (συχνά ἐξ ὁρισμοῦ ἐπεκτατικὲς καὶ ἀντικρουόμενες) ἐκφράσεις τῶν «αὐθεντικῶν παραδόσεων», ὅταν ἡ μία ἐπιτάσσει τζιχὰντ καὶ οἰκουμενικὴ Οὔμα (Ummah) καὶ ἡ ἄλλη ἕναν φανατικὸ μεσσιανισμὸ ποὺ ἐπίσης συνδυάζεται μὲ προοπτικὴ παγκόσμιας ἡγεμονίας;

Σὲ κάθε περίπτωση, ὁ εὐρασιανιστὴς Ντούγκιν δὲν ἀπεμπλέκεται ἀπὸ τὰ διαλεκτικὰ σχήματα τῆς ἠπειρωτικῆς εὐρωπαϊκῆς φιλοσοφίας καὶ πολιτικῆς, ὅπως δὲν παραιτεῖται καὶ ἡ νεοαυτοκρατορικὴ Ρωσία ἀπὸ τὴν «ρεαλιστικὴ» θέληση γιὰ δύναμη. Αἰσθάνεται ἀκόμη τὴν ἀνάγκη νὰ στοιχειοθετεῖ ἑτερόνομα τὶς ἀπόψεις του βάσει τῆς κοσμικῆς δυτικῆς φιλοσοφίας. Αὐτοπροσδιορίζεται ὡς Ὀρθόδοξος Χριστιανὸς, ἀλλὰ στὸ ἔργο του ὑπάρχουν ἐλάχιστες ἀναφορὲς στὴν Ὀρθοδοξία, ἑνῶ συνολικὰ δὲν φαίνεται νὰ ἐμπνέεται ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴν Ἡσυχαστικὴ παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας, παρότι ἡ Ρωσία εἶναι συμμέτοχος (καὶ) αὐτῆς. Τὴν ἴδια ὤρα, στὴν ἀντίπερα ὄχθη τοῦ Ἀτλαντικοῦ αὐξάνονται αὐθόρμητα τὰ ποσοστὰ τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν[16]. Ὁ Θεόδωρος Ζιάκας ἔχει σχολιάσει ἐν προκειμένῳ: «Εἶναι ἐντυπωσιακό: ἑνῶ εἶναι ὀρθόδοξος, ὁ Ντούγκιν δὲν βλέπει κὰν ὅτι ὑπάρχει καὶ τὸ Πρόσωπο, ὡς ἐναλλακτικὴ λύση (σ.σ. ὡς ἐναλλακτικὸ ἱστορικὸ ὑποκείμενο, ἀντὶ τοῦ Dasein), θεωρητικὰ τουλάχιστον. Ἀγνοεῖ πλήρως τὴν ἀνθρωπολογικὴ κλίμακα (ὅπως βέβαια καὶ οἱ δικοί μας ὀρθόδοξοι)»[17]. Ὑπὸ μία κυνικὴ ὀπτική, ὁ Ντούγκιν θὰ μποροῦσε νὰ μεταχειρίζεται τὴν (ρωσόφωνη) Ὀρθοδοξία ἁπλῶς ὡς ἕνα στοιχεῖο τῆς ἐθνικῆς παράδοσης καὶ κατ’ ἐπέκταση σὰν ἕναν δεσμὸ ποὺ συνέχει τὸν ρωσικὸ λαὸ, ἐν εἴδει πολιτικοῦ ἐργαλείου. Δὲν μπορῶ νὰ γνωρίζω ποιὰ εἶναι ἡ πραγματικὴ σχέση τοῦ Ντούγκιν μὲ τὴν Ὀρθοδοξία, ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα -ὅπως πιθανὰ καὶ στὴν Ρωσία- εἶναι συχνὴ ἡ ἐργαλειακή της ἐπίκληση γιὰ πολιτικοὺς λόγους, χωρὶς ἐμβάθυνση στὸ οὐσιαστικὸ σωτηριολογικό της μήνυμα.

Καὶ ἐδῶ εἰσερχόμαστε στὸ μεῖζον πρόβλημα τῆς 4^ης Πολιτικῆς Θεωρίας, ποὺ ἐρείδεται στὴν ἐργαλειακὴ ἐπιστράτευση ἀμφιλεγόμενων φιλοσοφικῶν συνθέσεων πρὸς ὄφελος τῶν συμφερόντων τοῦ ρωσικοῦ κράτους. Μία τέτοια προσπάθεια -ὑπαγωγῆς τῆς καθολικῆς ἀλήθειας στὸ εἰδικὸ συμφέρον- θὰ δικαιολογεῖτο μόνο διὰ τῆς ρητῆς παραδοχῆς ὅτι τὸ ὀφελούμενο ἔθνος-κράτος-αὐτοκρατορία εἶναι τρόπον τινὰ ὁ ἐκλεκτὸς φορέας τοῦ Λόγου, τῆς θείας πρόνοιας. Πρὸς τὸ παρὸν ὁ Ντούγκιν δὲν ἔχει τολμήσει εὐθαρσῶς μιὰ τέτοια παραδοχή[18] (κι ἂν τὴν τολμοῦσε θὰ βάδιζε μοιραία στὶς ἐπικίνδυνες ἀτραποὺς τῶν ἐθνικοσοσιαλιστῶν ἑρμηνευτῶν τοῦ Χἐγκελ). Ὁπότε φαίνεται δόκιμο τὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ πολιτική του ἰδιότητα ἐπισκιάζει τὴν φιλοσοφική, ἐφόσον συνδέουμε τὴν φιλοσοφία μὲ τὴν εἰλικρινῆ ἀναζήτηση καθολικῶν ἀληθειῶν. Πράγματι, ὅλες οἱ προκείμενές του ἕχουν πρωταρχικὴ συνάφεια μὲ τὸν ρωσικὸ κόσμο καὶ ὅσα στοιχεῖα συντηρεῖ ἀπὸ τὶς ξεπερασμένες ἰδεολογίες αὐτὸν ἐξυπηρετοῦν. Δὲν γνωρίζω τί μορφὴ θὰ εἶχε ἡ 4^η Πολιτικὴ Θεωρία, ἐὰν ἡ «αὐτοκρατορικὴ» ρωσικὴ ὁμοσπονδία δὲν ἀποτελοῦσε συμπίλημα πολλῶν διαφορετικῶν λαῶν καὶ θρησκευμάτων. Γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο καταδικάζει τὸν ρατσισμό, τὸν σωβινιστικὸ ἐθνικισμὸ καὶ τὰ φονταμενταλιστικὰ μίση, γιατὶ ἡ ὁμοσπονδία κινδυνεύει νὰ διαλυθεῖ ἀπὸ αὐτά. Κατὰ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 2021, ἀπὸ τὰ 146 ἑκατομμύρια τοῦ πληθυσμοῦ της μόλις τὸ 72% ἦσαν ἐθνικὰ Ρῶσοι[19], ἑνῶ τὸ 2024 μόλις τὸ 61.8% δήλωσαν Ὀρθόδοξοι[20]. Οἱ μουσουλμάνοι ἐκπροσωποῦν ἕνα σημαντικὸ ποσοστὸ τοῦ πληθυσμοῦ, μὲ αὐξητικὲς τάσεις. Τὸ ρωσικὸ κράτος καλλιεργεῖ ἕνα ἀνεκτικὸ-πολυπολιτισμικὸ περιβάλλον συνύπαρξης τοῦ πατριάρχη Κυρίλλου μὲ τοὺς ἰσλαμιστὲς τοῦ Καντίρωφ καὶ ἐπιπλέον ἐγείρει ἀξιώσεις γεωστρατηγικοῦ ἐλέγχου ἐπὶ τῶν τουρανικῶν μουσουλμανικῶν λαῶν τῆς κεντρικῆς Ἀσίας. Ὡστόσο, ὁ ἴδιος ὁ Ντούγκιν δὲν διστάζει νὰ συνομιλεῖ μὲ «ξενοφοβικὲς» ἢ «ἰσλαμοφοβικὲς» σωβινιστικὲς-δεξιὲς φωνὲς στὴν Δύση, καὶ ὀρθῶς πράττει ἀπὸ πολιτικῆς πλευρᾶς.

Σὲ βάθος χρόνου, βέβαια, εἶναι ἀμφίβολο κατὰ πόσον ὁ πολυπολιτισμὸς καὶ ἐν γένει ὁ εὐρασιανικὸς προσανατολισμὸς θὰ εὐνοήσουν τὸ ρωσικὸ ἔθνος. Ἡ Κίνα δύναται νὰ καταπιεῖ τὴν Ρωσία σὲ δημογραφικοὺς καὶ οἰκονομικοὺς ἀριθμοὺς ἢ τουλάχιστον νὰ ἐπεκτείνει τὴν ἐπιρροή της στὴν Σιβηρία, ἑνῶ ἡ ἀφύπνιση τοῦ ριζοσπαστικοῦ ἰσλὰμ μπορεῖ νὰ προκαλέσει μεγάλα προβλήματα, ὅπως στὴν περίοδο τῶν τσετσενικῶν πολέμων. Ἱστορικά, οἱ Ρώσοι εἶχαν ὑποφέρει πολλὰ δεινὰ ἀπὸ τοὺς μογγολικοὺς πληθυσμοὺς μέχρι νὰ τοὺς κατακτήσουν, ἀλλὰ ὁ εὐρασιανισμὸς ἢδη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20^ου αἰῶνος ὀμνύει σὲ ἕνα εἴδος διαπολιτισμικῆς ὠσμώσεως ποὺ ἀκολούθησε, ἀνάμεσα στὴν ρωσικὴ καὶ τὴν μογγολικὴ ψυχὴ τῆς στέππας[21]. Τουτέστιν, ὁ ρωσικὸς κόσμος συναπαρτίζεται, γεωγραφικὰ καὶ συμβολικά, ἀπὸ δάση καὶ στέππες. Οἱ συγκρητιστικὲς ἰδέες τοῦ εὐρασιανισμοῦ μᾶς ὑπενθυμίζουν ὅτι ὁ ρωσικὸς κόσμος, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν μέγα Ἀντρέι Ρουμπλιῶφ, ἔχει γεννήσει καὶ περισσότερο συγκεχυμένες προσωπικότητες ποὺ ἀμφινταλαντεύθηκαν μεταξὺ τῶν ἀσιατικῶν μυστικισμῶν, ὅπως τὸν Νίκολας Ραίριχ. Βέβαια, κατὰ παραδοχὴ τῶν Ντούγκιν καὶ Μπενουά, οἱ φιλοδοξίες τῆς Μεγάλης Ρωσίας ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν σύμπραξη μὲ τὴν ἠπειρωτικὴ Εὐρώπη καὶ γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο οἱ Ἀγγλοσάξονες ἐπιχειροῦν νὰ τὶς ἀποκόψουν καὶ συρρικώσουν μέσῳ τοῦ οὐκρανικοῦ πολέμου. Αὐτὰ, ὅμως, ἐντάσσονται στὴν γεωστρατηγικὴ τῆς 4^ης Πολιτικῆς Θεωρίας καὶ οἱ γεωστρατηγικὲς προσεγγίσεις δύσκολα ἐπιδέχονται (φιλοσοφικῆς) κριτικῆς.

Ὁ συνδυασμὸς τῆς φιλοσοφίας μὲ τὴν γεωπολιτική, εἰδικὰ ὅταν δὲν ἔχουν ἄμεση θεωρητικὴ συνάφεια μεταξύ τους, διατρέχει τὸν κίνδυνο ἀντιφάσεων καὶ παραλείψεων. Ἐξάλλου, ὁ Ἀλέξανδρος Ντούγκιν ὁμολογεῖ ἐντίμως ὅτι ἡ θεωρία του δὲν ἀποτελεῖ εἰσέτι ἕνα συνεκτικὸ καὶ ὁλοκληρωμένο φιλοσοφικὸ σύστημα, ὄντας ἀνοικτὸς σὲ τυχὸν τροποποιήσεις καὶ γόνιμες προτάσεις. Βέβαια καὶ μόνο ἡ προσπάθεια διατύπωσης ἑνὸς ἐναλλακτικοῦ ἰδεολογικοῦ παραδείγματος, σὲ μία ἐποχὴ ὅπου οἱ ἁπλὲς καταγγελίες καὶ ὁ μηδενισμὸς περισσεύουν, εἶναι ἐνδιαφέρουσα καὶ ἀξιέπαινη. Ἐπιπλέον, ὁ Ντούγκιν ἀσκεῖ μία πολυσχιδῆ καὶ ἀφοπλιστικὴ κριτικὴ στὸν μεταμοντέρνο φιλελευθερισμὸ ποὺ ἐκπροσωποῦν οἱ «Δημοκρατικοὶ» (Democrats) τῶν Η.Π.Α., ἀναδεικνύοντας τὰ κοινωνικὰ ἀδιέξοδα στὰ ὁποῖα ὁδηγεῖ. Ὡστόσο, κατὰ τὴν ἐκτίμηση τοῦ γράφοντος, ἡ θεωρία του χρειάζεται βελτιώσεις προκειμένου νὰ ἀναχθεῖ σὲ βιώσιμη ἰδεολογία.

 

 

 Τοῦ Ἰωάννη Σαρρῆ, ἀναδημοσίευση ἀπὸ τὸ τεῦχος ΚΓ τοῦ περιοδικοῦ "Τὸ Ἔνζυμο" (Φθινόπωρο 2024), σελ.94-105.  

 

---

[1] Μάλιστα, ὁ Ντούγκιν ἔχει παραδεχθεῖ ὅτι ἐμπνεύσθηκε τὸν ὅρο «Τέταρτη Πολιτικὴ Θεωρία» ἀπὸ κοινοῦ μὲ τὸν Μπενουᾶ, ὁ ὁποῖος εἶχε γράψει ἕνα πόνημα μὲ τίτλο «Ἐνάντια στὸν Φιλελευθερισμό: Πρὸς τὴν Τέταρτη Πολιτικὴ Θεωρία». Βλέπε: Alexander Dugin. The Fourth Political Theory. Eurasian Movement, Μόσχα 2012, σελ.7.

[2] Αὐτὴ ἡ θεώρηση τῆς πολυπολικότητας δανείσθηκε ἀρκετὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὴν «Σύγκρουση τῶν Πολιτισμῶν» (Clash of Civilizations) τοῦ Samuel Huntington, ἁπλῶς χρησιμοποιεῖ διαφορετικὴ ὀπτικὴ γωνία (τὴν ρωσική). Βλέπε: Alexander Dugin. The Theory of a Multipolar World. Arktos Media Ltd, 2021.

[3] Ὁ γεωπολιτικὸς Ρεαλισμὸς (Realpolitik) ἀποτελεῖ μία σχολὴ σκέψης ποὺ ὑποστηρίζει ὅτι ἡ χάραξη ἐξωτερικῆς πολιτικῆς πρέπει νὰ ἐξαρτάται ἀπὸ τὰ κρατικὰ συμφέροντα καὶ τὶς τρέχουσες συσχετίσεις ἰσχύος καὶ ὄχι ἀπὸ ἰδεολογικὲς ἢ συναισθηματικὲς προκαταλήψεις. Ὡς ἐκ τούτου, συγκρούεται μὲ τὴν εὐρωατλαντικὴ θεωρία τῶν «Διεθνῶν Σχέσεων», ποὺ θέτει ὡς προτεραιότητα τὴν συμμόρφωση μὲ τὸ διεθνὲς δίκαιο καὶ τοὺς φιλελεύθερους θεσμοὺς καὶ ὄχι τὸ ἑκάστοτε ἐθνικὸ συμφέρον. Ἂς θυμηθοῦμε, σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο, τὴν ἀμοιβαία ἐκτίμηση του θεωρητικοῦ τοῦ ρεαλισμοῦ Χένρυ Κίσσινγκερ γιὰ τὸν «ρεαλιστὴ» Βλαδίμηρο Πούτιν, ὁ ὁποῖος βέβαια ἀκολουθεῖ τὸν εὐρασιανισμὸ τῆς Τέταρτης Πολιτικῆς Θεωρίας. Ὁ Ντούγκιν διετέλεσε ἐπὶ πολλὰ ἔτη στενὸς σύμβουλος τοῦ Πούτιν, ἑνῶ ἡ τρομοκρατικὴ ἀπόπειρα δολοφονίας ποὺ στοίχισε τὴν ζωὴ τῆς κόρης του τὸ 2022 δείχνει ὅτι οἱ ἄνανδρες δυτικὲς ὑπηρεσίες ἐκτιμοῦν αὐτὸ τὸ γεγονός. 

[4] Alexander Dugin. The Fourth Political Theory. Eurasian Movement, 2012, σελ.47-49.

[5] Alexander Dugin 2012, ὅ.π., σελ.61-82. 

[6] Alexander Dugin. The Great Awakening vs the Great Reset. Arktos Media Ltd, 2021, σελ.9-11.

[7] Alexander Dugin 2012, ὅ.π., σελ.202-207.

[8] Matt McManus. Just Call It Fascism: Alexander Dugin’s fraudulent ‘fourth way’. Commonweal, 27/11/2022, https://www.commonwealmagazine.org/just-call-it-fascism.

[9] Παναγιώτης Κονδύλης. Ἡ παρακμὴ τοῦ Ἀστικοῦ Πολιτισμοῦ. Ἐκδόσεις Θεμέλιο, 1991, σελ.100-209.

[10] «Θὰ μπορούσαμε νὰ χρησιμοποιήσουμε κάποιες μεθόδους τῆς μετανεωτερικότητας γιὰ νὰ ἀποδομήσουμε τὴν πολιτικὴ τῆς δυτικῆς νεωτερικότητας. Ὑπάρχουν δύο συνιστῶσες στὴν μετανεωτερικότητα. Πρῶτον, ὑπάρχει πολὺ εὔλογη κριτικὴ στὶς βίαιες καὶ διεστραμμένες

ἐκφάνσεις τῆς δυτικῆς νεωτερικότητας ὡς ὁλοκληρωτισμοῦ. Θὰ μπορούσαμε νὰ συμφωνήσουμε

μὲ αὐτὴ τὴ μεταμοντέρνα κριτική. Ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ μία δεύτερη τάση: ἡ (ἀν)ἠθικὴ συνέχεια τῆς νεωτερικότητας – μία ἔκκληση γιὰ περαιτέρω ἀπελευθέρωση, ἰσότητα καὶ ἄλλα αἰτήματα τῆς ἀριστερῆς-φιλελεύθερης ἠθικῆς. Σὲ αὐτὴ τὴν ἠθικὴ πτυχή, ἡ μετανεωτερικότητα εἶναι πολὺ

χειρότερη τῆς νεωτερικότητας.» Μετάφραση τοῦ γράφοντος, βλέπε: Alexander Dugin . The Great Awakening vs the Great Reset. Arktos Media Ltd, 2021, σελ.66.

[11] Alexander Dugin. Ethnos and Society. Arktos Media Ltd, 2018.

[12] Alexander Dugin 2012, ὅ.π., σελ.94.

[13] Johann Gottfried Herder. Ideas for the Philosophy of the History of Mankind. Princeton University Press, 2024.

[14] Γιὰ τὴν «ἐπιστήμη τοῦ εὐρασιανισμοῦ», βλέπε: Alexander Dugin 2012, ὅ.π., σελ.136-137.

[15] Matt McManus 2022, ὅ.π.

[16] Ἐκτιμᾶται ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι τῆς Ἀμερικῆς ἀνέρχονται μέχρι στιγμῆς σὲ 6.000.000. Βλέπε: Britannica.com. Orthodox Church in America. https://www.britannica.com/topic/Orthodox-Church-in-America (ἀνακτήθηκε τὸν Νοέμβριο τοῦ 2024).

[17] Θεόδωρος Ζιάκας. Για το βιβλίο του Αλεξάντερ Ντουγκίν, Η τέταρτη πολιτική θεωρία. Ἀντίφωνο, 26/10/2013. https://antifono.gr/για-το-βιβλίο-του-αλεξάντερ-ντουγκίν-η/.

[18] Ὁ Ντούγκιν ἔχει χαρακτηρίσει τὸν ρωσικὸ λαὸ ὡς ἐκλεκτὸ τῆς θείας πρόνοιας; Καὶ ναὶ καὶ ὄχι. Δὲν τὸν χαρακτήρισε ὀντολογικὰ ἀνώτερο ὅπως ὁ Χίτλερ τὸν γερμανικό, ἀλλὰ θεωρεῖ ὅτι ἀπὸ τὴν πολιτικὴ ἐπιτυχία του ἐξαρτάται ἡ ἀποτροπὴ τῆς ἔλευσης τοῦ ἀντιχρίστου καὶ τῆς συνακόλουθης καταστροφῆς τοῦ κόσμου. Ἐν προκειμένῳ, ὁ Ντούγκιν ἀναπαράγει τὴν συμβολικὴ ἑρμηνεία ποὺ ἔδωσε ὁ Κὰρλ Σμὶτ στὸ ἀπόσπασμα 2/β΄ 6-8 τῆς Πρὸς Θεσσαλονικεῖς Β΄ Ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «καὶ νῦν τὸ κατέχον οἴδατε, εἰς τὸ ἀποκαλυφθῆναι αὐτὸν ἐν τῷ ἑαυτοῦ καιρῷ. τὸ γὰρ μυστήριον ἤδη ἐνεργεῖται τῆς ἀνομίας· μόνον ὁ κατέχων ἄρτι ἕως ἐκ μέσου γένηται. καὶ τότε ἀποκαλυφθήσεται ὁ ἄνομος […]». Ὁ ἀντίχριστος, λοιπόν, θὰ ἀποκαλυφθεῖ μόλις ἀποσυρθεῖ ὁ «κατέχων». Οἱ δύο ἄνδρες δὲν ἀρκοῦνται στὴν θεολογικὴ ἑρμηνεία τοῦ «κατέχοντος» παραλληλίζοντάς το μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἢ τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ στὸν κόσμο, ἀλλὰ τὸ μεταφέρουν συμβολικὰ καὶ στὴν πολιτικὴ κλίμακα. Σύμφωνα μὲ αὐτούς, τὸν ρόλο τοῦ «κατέχοντος» ἐπιτελεῖ μία χριστιανικὴ αὐτοκρατορία ποὺ προάγει τὴν εὐνομία καὶ τὴν τάξη, προφυλάσσοντας τὸν κόσμο ἀπὸ τὶς καταστροφικὲς ροπὲς τῆς ἀνομίας, τοῦ χάους καὶ τῆς ἀποσύνθεσης, ποὺ προοιωνίζουν τὸν «Ἄνομο». Γιὰ τὸν Ντούγκιν αὐτὴ ἡ αὐτοκρατορία εἶναι ἡ Ρωσία. Μάλιστα, ἕνα think tank, στὸ ὁποῖο δραστηριοποιήθηκε ἔντονα σὲ συνεργασία μὲ τὸν ἐπιχειρηματία Konstantin Malofeev, φέρει τὴν ὀνομασία «Katehon» (https://katehon.com/). Γιὰ περισσότερες πληροφορίες, βλέπε: Reza Najafzadeh & Amirhamed Talebian (2024). The Right to War and Katechon in the Geopolitics of Crisis. Geopolitics Quarterly, Vol.20(2), σελ.86-113. καὶ Maria Engström (2014). Contemporary Russian Messianism and New Russian Foreign Policy. Contemporary Security Policy, 35(3), σελ.356-379.

[19] The Economist. Russia’s Population Nightmare is Going to Get Even Worse. 6/3/2023, https://www.economist.com/europe/2023/03/04/russias-population-nightmare-is-going-to-get-even-worse.

[20] Фонд Общественное Мнение, ФОМ (Public Opinion Foundation). Русская православная церковь. 2/5/2024, https://fom.ru/TSennosti/15011.

[21] Charles J. Halperin. George Vernadsky, Eurasianism, the Mongols, and Russia. Slavic Review Vol.41(3), 1982, σελ.477-493.