Βιβλιοπαρουσίαση: "Η Μεταφυσική της Προόδου" του Αθανασίου Γεωργιλά

Το φθινόπωρο του 2022 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός το εμβληματικό βιβλίο του Αθανασίου Γεωργιλά "Η Μεταφυσική της Προόδου: Μία ιστορική αναδρομή στη φιλοσοφία της τελειοποιησιμότητας". Πριν την συνολική αξιολόγηση του έργου, κρίνεται δέουσα μία σύντομη και κατ' ανάγκην ατελής ματιά στα πολυσχιδή περιεχόμενά του. Σήμερα, ως πρόοδος νοείται το ατελεύτητο κυνήγι της πλησμονής και της ευφορίας, η χειραφέτησή του ανθρώπου από τα δεσμά της φύσης και της αναγκαιότητας και, εσχάτως, η χειραφέτηση από την ίδια την ανθρωπινότητα. Ενόσω οι σύγχρονοι τεχνο-ουτοπιστές διαφημίζουν τις ορμητικές φιλοδοξίες μιας μετανθρώπινης προόδου δίχως σαφή σκοπό, η ανθρωποκεντρική βελτιοδοξία παλαιότερων εποχών παραχωρεί την θέση της σε μισανθρωπιστικά αιτήματα που αναβλύζουν απογοήτευση. Ο Α. Γεωργιλάς αναλύει αυτά τα φαινόμενα ως απολήξεις του πόθου που νοηματοδότησε εξαρχής την εξέλιξη του δυτικού ιουδαιο-χριστιανικού πολιτισμού, του πόθου για την υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης και την τελειοποίηση του ανθρώπου. 

Αγία Σοφία vs Γοτθικοί ναοί: δύο αλλιώτικοι κόσμοι

Γράφει ο Θανάσης Κουκόπουλος, μεταπτυχιακός φοιτητής βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης Α.Π.Θ.

Εικόνα 1. Αριστερά: Ο Ναός της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Πηγή εικόνας: Byzantine Legacy. Δεξιά: Η δυτική πρόσοψη του γοτθικού Ναού του Αγίου Λαυρεντίου στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας (άρχισε να οικοδομείται στα μέσα του 13^ου αι.). Πηγή εικόνας: προσωπικό αρχείο αρθρογράφου.

«Όλες οι θρησκείες οδηγούν στον ίδιο Θεό». «Όλες οι θρησκείες λένε λίγο πολύ τα ίδια πράγματα». Είμαι σίγουρος ότι όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει τα παραπάνω αυθαίρετα και απλουστευτικά κλισέ. Στη σημερινή μετα-μοντέρνα εποχή της ισοπέδωσης των πάντων και του μηδενισμού οι άνθρωποι βρίσκονται σε μία άνευ προηγουμένου σύγχυση, ιδιαίτερα όσον αφορά το κομμάτι της πίστης. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι (υποτίθεται πως) ζούμε σε μία εποχή, στην οποία το περιβόητο και χιλιοπαρεξηγημένο αξίωμα «πίστευε και μη ερεύνα» έχει προ πολλού τεθεί στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Με τη διαφορά, βέβαια, ότι ο Χριστός είπε: «ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς» (Ιω. 5,39)…

Τελικά το ζήτημα «Θεός» μπορεί να εξεταστεί υπό το πρίσμα του (μάλλον απλουστευτικού, όπως θα δούμε παρακάτω) δυϊστικού διπόλου «πίστη-έρευνα»; Η συγκριτική μελέτη της αρχιτεκτονικής και του διακόσμου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, όπως ήταν γνωστή στα βυζαντινά χρόνια η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, και των γοτθικών ναών της Δυτικής Ευρώπης μπορεί να μας βοηθήσει να δώσουμε απαντήσεις σε αυτά τα κρίσιμα, υπαρξιακά ερωτήματα. Ας ερευνήσουμε, λοιπόν…

Το αμέσως επόμενο κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι αν αυτές οι δύο κατηγορίες ναών (και η Αγία Σοφία είναι μία κατηγορία από μόνη της) είναι συγκρίσιμες, δεδομένης της μεγάλης χρονικής απόστασης που τις χωρίζει. Ο ναός της Κωνσταντινούπολης οικοδομείται στο διάστημα 532-537, ενώ ο γοτθικός ρυθμός κάνει την εμφάνισή του στο α΄ μισό του 12^ου αι. Η απάντηση είναι θετική και ο λόγος θα γίνει αντιληπτός από την ανάλυση του κορυφαίου επιτεύγματος της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, στην οποία θα περάσω ευθύς αμέσως.