Φιλαλήθεια: Η «απάτη» του Διεθνούς Δικαίου

Η νομική είναι μια περίεργη επιστήμη (αν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως τέτοια) η οποία αποσκοπεί στην ερμηνεία και την εφαρμογή των νόμων, των "κανόνων δικαίου". Οι νόμοι και εν γένει το "δίκαιο" ορίζονται και επιβάλλονται σε μία κοινωνία από το υπερκείμενο κράτος της, δηλαδή από μια εξουσία που κατόπιν ενός "κοινωνικού συμβολαίου" μονοπωλεί το "νόμιμο" δικαίωμα ασκήσεως βίας. Η ελεύθερη άσκηση βίας μεταξύ των μελών της κοινωνίας θα οδηγούσε σε αναρχία, χάος και "αδικίες", καθώς θα κέρδιζαν οι ισχυρότεροι (όπως στην άγρια φύση) και οι πιο ανέντιμοι. Απεναντίας, η βία του κράτους, εφόσον η εξουσία αυτού έχει παγιωθεί υπό την συναίνεση των πολιτών, εφαρμόζεται αντικειμενικά έναντι οποιουδήποτε μέλους της κοινωνίας, βάσει των σταθερών και καθολικώς αποδεκτών κριτηρίων που ονομάζονται νόμοι. Η παράβαση των νόμων εκ μέρους ενός πολίτη επισείει μια προκαθορισμένη κρατική τιμωρία (μέσω βίας που συνήθως μεταφράζεται σε στέρηση δικαιωμάτων του), προκειμένου να επαναφερθεί στα νομικώς προκαθορισμένα όριά του. Επομένως, η εφαρμογή του νομικού δικαίου προϋποθέτει ένα κράτος, έναν ανώτατο φορέα κοινωνικώς αποδεκτής βίας, περιφρουρούσης την τάξη και την δικαιοσύνη στην κοινωνία.

Η επιτυχία ενός νομικού δικαίου εξαρτάται από την αποδοχή του από τα μέλη της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται. Εάν διαφέρει ριζικά από τα ήθη και τα έθη της πλειοψηφία της, τότε θα περιπέσει σε αχρηστία μη εφαρμοζόμενο ή θα τροποποιηθεί κάποτε από το κράτος, ώστε να μην απολέσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας ή θα καταπέσει μαζί με το ίδιο το κράτος. Κατά συνέπεια, είναι επιτυχημένο εφόσον εκφράζει τις ηθικές αξίες της αντίστοιχης κοινωνίας. Όμως οι ηθικές αξίες συνιστούν μία πολιτισμικής εκπορεύσεως μεταβλητή. Διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο κι από εποχή σε εποχή, όπως διαφοροποιούνται οι διάφοροι πολιτισμοί.

Η μεγαλύτερη απάτη του δυτικοευρωπαϊκού Διαφωτισμού του 18ου αιώνος και του παραγώγου του ιδεολογήματος του νεωτερικού Φιλελευθερισμού έγκειται στην άρνηση των κοσμοθεωρητικών διαφορών ανάμεσα στους πολιτισμούς και στον συνακόλουθο ισχυρισμό ότι υφίσταται ένας παγκόσμιος ανθρώπινος πολιτισμός και μια παγκόσμια ανθρώπινη φύση, η οποία πάντα και παντού έχει τις ίδιες ανάγκες, κλίσεις και συμπεριφορές. Εδώ δεν χρειάζεται να αποδομήσουμε αυτήν την ιδεαλιστική και ιδεοληπτική θέση, αφού έχει αναιρεθεί ακόμη και από φιλελευθέρους διανοητές της εποχής μας, όπως ο Samuel Huntington (στο βιβλίο του "Η Σύγκρουση Πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της Παγκοσμίου Τάξεως", 1996). Τονίζουμε, εν τούτοις, το γεγονός ότι από αυτήν την νεωτερική θέση πηγάζει η ιδέα του "Διεθνούς Δικαίου". Για την εφαρμογή ενός νομικού δικαίου σε διεθνές επίπεδο, όλοι οι άνθρωποι της γης θα έπρεπε να συγκροτούν μία κοινωνία με ενιαία ηθική, δηλαδή κάτι προς το παρόν ανύπαρκτο.

Τι ακριβώς είναι το Διεθνές Δίκαιο; Ουδείς γνωρίζει, διότι οι περισπούδαστοι νομικοί το ορίζουν απαντώντας στο ερώτημα "τι διέπει" και όχι "τι είναι". Το Διεθνές Δίκαιο (Δ.Δ.) αφορά ένα σύνολο κανόνων που διέπουν τις σχέσεις των υποκειμένων του. Σύμφωνα με την κλασική θεώρησή του, υποκείμενα του Δ.Δ. είναι τα ανεξάρτητα κράτη (πλέον θεωρούνται υποκείμενα του και οι διεθνείς οργανισμοί και ορισμένα "διεθνή πρόσωπα", όπως ο πάπας). Από το Δ.Δ., λοιπόν, εκλείπει τελείως η έννοια της λαϊκής συναινέσεως. Η νομιμοποίησή του δεν εκπορεύεται από την αποδοχή του από τα μέλη της κοινωνίας εν είδει κοινωνικού συμβολαίου, αλλά από το τι υπέγραψαν κάπως-κάπου-κάποτε αντιπρόσωποι κυβερνήσεων (αίτινες μπορεί να μην ήσαν καν δημοκρατικώς εκλεγείσες). Η εκδίκαση "διεθνών" υποθέσεων (συνήθως διακρατικών, αλλά και υποθέσεων Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου) τελείται στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (International Court of Justice, ICJ), που είναι μια μη κυβερνητική οργάνωση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) και αποτελεί συνέχεια του Διεθνούς Διαρκούς Δικαστηρίου της Κοινωνίας των Εθνών (προδρόμου του Ο.Η.Ε.).

Οι νομικίζοντες υπέρμαχοι της θεωρίας του Διεθνούς Δικαίου, πιστεύουν πως αυτό αντλεί την παράδοσή του από διακρατικές συμβάσεις προηγουμένων αιώνων, του μεσαίωνος ακόμη και της αρχαίας Ελλάδος. Παρά ταύτα, παραβλέπουν το γεγονός ότι τέτοιες συμφωνίες είχαν συνομολογηθεί από συγκεκριμένα μέρη για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και πως η δεσμευτικότητά τους διασφαλιζόταν από μία κοινή πεποίθηση, κατά κανόνα άσχετη με τον "ορθό λόγο", τον "φιλελευθερισμό", τον "νομικό πολιτισμό" και λοιπές νεωτεριστικές πανάκειες. Στην αρχαία Ελλάδα, οι πόλεις έπαυαν τις πολεμικές εχθροπραξίες κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, εν ονόματι του Ολυμπίου Διός, της ευγενούς άμιλλας και ενός "ολυμπιακού ιδεώδους" το οποίο πολύ δύσκολα ορίζεται στις μέρες μας. Στον ευρωπαϊκό μεσαίωνα, η pax Dei απηγόρευε τις βιαιοπραγίες κατά αμάχων σε καιρό πολέμου και η treuga Dei απηγόρευε τις εχθροπραξίες εν μέσω χριστιανικών εορτών. Παρότι ως τυπικός εγγυητής των εθεωρείτο ο πάπας δια της "βίας" του αφορισμού, είναι πολύ αμφίβολο εάν θα τηρούντο αυτές οι συνθήκες χωρίς τον εγγενή "φόβο Θεού" και την χριστιανική πίστη των ενδιαφερομένων μερών και κοινωνιών. Υπ' αυτό το πρίσμα υπήρχε εμφανές ίχνος συναινέσεως των λαών (καθόσον οι άρχοντες συνήθως λάμβαναν υπ' όψιν την θρησκευτική/συλλογική συνείδησή εκείνων).

Όταν όμως το μεταφυσικό/"ιερό" στοιχείο απουσίαζε από τις διεθνείς/διακρατικές συμβάσεις, αυτές δεν ήσαν τίποτε περισσότερο από ένα εντελώς τυπικό χαρτί που προσέδιδε νομιμοφάνεια στην νίκη του εκάστοτε ισχυρού κράτους. Το Καταστατικό της Αθηναϊκής Συμμαχίας (377 π.Χ.) ήταν απλή επικύρωση της επιβολής των Αθηνών σε πιο αδύναμες ελληνικές πόλεις, η οποία τερματίσθηκε μόλις εμφανίσθηκε στο προσκήνιο ένα δεύτερο ισχυρό κράτος (Σπάρτη). Οι δε ευρωπαϊκές συνθήκες που προέκυψαν από τον Τριακονταετή Πόλεμο τον 17ο αιώνα εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα των (νικητών) εμπνευστών τους και καταπατήθηκαν όπου αυτό φάνηκε δυνατόν και επιθυμητόν. Συμπεραίνεται ευχερώς λοιπόν ότι η τήρηση συμφωνιών μεταξύ κυβερνήσεων εξαρτιόταν από την ισορροπία στρατιωτικών, οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων (όχι από κάποιον νομικό/δεοντολογικό κώδικα).

Σήμερα μήπως γίνεται τίποτε διαφορετικά; Υποθετικά μιλώντας, τι πιθανότητες θα έδινες, αγαπητέ αναγνώστα, σε μια πιθανή δικαίωση π.χ. της Γουατεμάλας, εάν προσέφευγε μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής στο Διεθνές Δικαστήριο για την επίλυση μιας διαφοράς; Ακόμη κι αν δικαιωνόταν με μια απροσδόκητη απόφαση, ποια θα ήταν η πιθανότητα να αλλάξουν συμπεριφορά οι Η.Π.Α. έναντι της Γουατεμάλας; Μάλιστα, ορισμένα ισχυρά και αμφιλεγόμενα κράτη έχουν αποσύρει και επανεκδηλώσει την συναίνεσή τους προς το εν λόγω Δικαστήριο κατά το δοκούν. Επί παραδείγματι, τον Ιούλιο του 2004, το Διεθνές Δικαστήριο είχε χαρακτηρίσει παράνομο ένα τείχος που ανέγειραν οι Ισραηλινοί (που δεν αναγνωρίζουν και την διεθνή απαγόρευση κατά του εποικισμού) σε παλαιστινιακό έδαφος. Ποιο το αποτέλεσμα; Στα προσεχή έτη το Ισραήλ επεξέτεινε το τείχος. Τόσο απλά! Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωση του πετρελαιούχου Ιράκ ευρέθησαν αρκετοί ισχυροί καλοθελητές να εφαρμόσουν το "διεθνές δίκαιο" και να τιμωρήσουν τον Saddam Hussein, αλλά ουδείς τιμώρησε τους Αμερικανούς που τον εξετέλεσαν δίχως παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο. Λογικό, πολύ λογικό. Δυστυχώς, οι μόνοι "νόμοι" που ακολουθεί η εφηρμοσμένη πολιτική είναι αυτοί του Μακιαβέλι. Μακάρι να ήταν αλλιώς τα πράγματα, αλλά δεν είναι. Ίσως να ήταν, μόνον εάν άπαντες οι λαοί της οικουμένης προσέδιδαν μία αυθεντία, μια κάποια "ιερότητα" στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, αλλά οι πλείονες δεν δύνανται ούτε να γνωρίζουν τι είναι αυτό, ούτε να φέρουν λόγο επ' αυτού ούτε, βεβαίως, να ομονοήσουν για το ο,τιδήποτε.

Και επανερχόμαστε στο αρχικό ζήτημα. Η πραγματική εφαρμογή ενός τοπικού δικαίου προϋποθέτει ένα τοπικό κράτος που ασκεί βία στους αρνητές του. Η πραγματική εφαρμογή ενός παγκοσμίου δικαίου προϋποθέτει ένα παγκόσμιο κράτος, για να ασκεί ομοίως βία στους αρνητές του. Οι φανατικοί και συνειδητοποιημένοι θιασώτες του Δ.Δ. και του Ο.Η.Ε., που τυγχάνει να εκθειάζουν στον ίδιο βαθμό γενικότερα την παγκοσμιοποίηση, δεν είναι ηλίθιοι· το γνωρίζουν αυτό. Και γι' αυτόν τον λόγο απεργάζονται μεθοδικά την δημιουργία ενός παγκοσμίου κράτους, το οποίο δεν χρειάζεται να έχει την παραδοσιακή, "εθνική" μορφή. Μπορεί να έχει την μορφή ενός κονκλαβίου διεθνών μονοπωλίων. Σίγουρα όμως θα ασκεί βία, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Αυτή η "βία" θα προδιαγράψει και την μελλοντική πτώση ενός τέτοιου "κονκλαβίου", εάν αγνοηθούν οι λαϊκές βουλήσεις.