Έως τον 20ο αιώνα, οι εμπορικές συναλλαγές επετελούντο δια ανταλλαγής προϊόντων ή υπηρεσιών με αντικειμενικής και καθολικά αποδεκτής αξίας νομίσματα. Η αγοραστική αξία εκείνων των μικρών μεταλλικών δίσκων εξηρτάτο από την εσωτερική αξία του μετάλλου τους (χρυσού ή αργύρου), η οποία καθοριζόταν από την σπανιότητα, την ανθεκτικότητα αλλά και την ομορφιά του. Ωστόσο, το νόμισμα δεν εθεωρείτο εξαρχής ως ένα κομμάτι γυαλιστερού μετάλλου. Ήταν μία εκλεπτυσμένου γούστου μικροτεχνία, στην οποία απεικονίζοντο συμβολικές παραστάσεις. Αυτές οι παραστάσεις, όπως συνέβαινε και σε άλλα είδη δημόσιας τέχνης (π.χ. αρχιτεκτονική), μπορεί να εξυπηρετούσαν την προπαγάνδα του εκάστοτε καθεστώτος (π.χ. κεφαλές ηγεμόνων), λατρευτικές συνήθειες (π.χ. θρησκευτικά σύμβολα), την ανάμνηση ιστορικών, λαογραφικών ή μυθικών στοιχείων και, σε κάθε περίπτωση, την αισθητική ευαρέσκεια του χρήστη τους. Στην αρχαία Ελλάδα, φερ' ειπείν, τις μήτρες των νομισμάτων πολλές φορές τις σχεδίαζαν καταξιωμένοι γλύπτες.
 |
| Αργυρό τετράδραχμο της Αραβίας (230-220 π.Χ.), απεικονίζον στον εμπροσθότυπο τον Μέγα Αλέξανδρο υπό την μορφή του Ηρακλέους και στον οπισθότυπο τον Δία. |
 |
| Χρυσούς στατήρ Φιλίππου Γ΄ της Μακεδονίας (323-317 π.Χ.). Στον εμπροσθότυπο απεικονίζεται ο Θεός Απόλλων με τα χαρακτηριστικά του Μ.Αλεξάνδρου και στον οπισθότυπο αρματοδρόμος. |
 |
| Χρυσούς στατήρ του Μ.Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) απεικονίζον την θεά Αθηνά στον εμπροσθότυπο και την φτερωτή Νίκη στον οπισθότυπο. |
Η αισθητική και οι προδιαγραφές των νομισμάτων διαφοροποιήθηκαν από την αρχαιότητα έως τους νεώτερους χρόνους, ανά εποχή και περιοχή. Πάντα κουβαλούσαν το πολιτισμικό στίγμα των δημιουργών τους. Όταν όμως οι δημιουργοί τους απώλεσαν την στέρεα πνευματική και πολιτισμική ταυτότητά τους, τα νομίσματα σταμάτησαν να είναι όμορφα. Έγιναν άχαρα και τυποποιημένα, όπως άλλωστε και κάθε πτυχή της καθημερινότητος του συγχρόνου δυτικού ανθρώπου. Το ίδιο συναντούμε στην αρχιτεκτονική, στην ζωγραφική, στην μόδα. Έναν κόσμο χωρίς ομορφιά και ενίοτε κακάσχημο.
 |
| Χρυσός βυζαντινός σόλιδος (692-5). Στον εμπροσθότυπο ο Χριστός Παντοκράτωρ και στον οπισθότυπο ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός Β΄. |
 |
| 1 Φοίνικας (1828). Το πρώτο νόμισμα της απελευθερωμένης Ελλάδος, η οποία συμβολίζεται στον εμπροσθότυπο με τον μυθικό φοίνικα, ο οποίος αναγεννάται από τις στάχτες του δεχόμενος την θεία. επιφοίτηση |
Στον 20ο αιώνα, στο απόγειο της Νεωτερικότητος, τα
νομίσματα επεβίωσαν ως ευτελείς πενταροδεκάρες και ουσιαστικά αντικατεστάθησαν
από χαρτιά που αντιπροσώπευαν κάπως/κάπου την άλλοτε εσωτερική αξία του μετάλλου. Ενδεχομένως
αυτές οι μεταβολές να απεδείχθησαν χρήσιμες από καθαρά χρηματοοικονομικής πλευράς,
αλλά εμείς εδώ δεν εξετάζουμε αυτό. Εξετάζουμε πως το κάθε τι εξειδικεύεται και
περιορίζεται χρησιμοθηρικά σε αυστηρά περιχαρακωμένες «πλευρές».
 |
| Χαρτονόμισμα των 500 ευρώ. Η πεμπτουσία της νεωτερικής "τέχνης", η οποία στην εποχή του αΰλου χρήματος θεωρείται τόσο άχρηστη, ώστε ουδείς συνειδητοποιεί την απουσία της. |
Το ζήτημα αυτό έθιξε και ο René Guénon (1886-1951), ένας ιδιόρρυθμος Γάλλος παραδοσιοκράτης φιλόσοφος. Η απέχθειά του για την Νεωτερικότητα και τον στείρο, νεκροζώνταντο ορθολογισμό της τον ώθησαν σε μια ισόβια αναζήτηση αμφιλεγομένων μορφών εσωτερισμού, δια της οποίας καταστάλλαξε στο σουφικό ισλάμ, όσο εκείνο διετηρούσε μια προνεωτερική φολκλορική αύρα, μακριά από την δυτική εκκοσμίκευση. Βέβαια, ανεξαρτήτως της διαδρομής του, χάρη στην παραδοσιοκρατική αντίληψή ή ορθότερα, διαίσθησή του, περί υλιστικής υποβαθμίσεως των πάντων και φυσικά του νομίσματος, είχε προβεί από το 1945 σε μια πολύ εύστοχη πρόβλεψη. Αφού το κάθε τι απεκδύεται κάθε συμβολικής ή πνευματικής διαστάσεως, τότε το ίδιο το νόμισμα θα γίνει καθαρή ποσότητα και θα εξαϋλωθεί.
 |
| Ο René Guénon το 1925 |
Σήμερα το βλέπουμε να συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο. Τράπεζες,
ΜΜΕ και κυβερνήσεις επιδίδονται σε συντεταγμένες εκστρατείες με σκοπό την
αντικατάσταση του φυσικού χρήματος από ηλεκτρονικά μεγέθη στις συναλλαγές. Είτε
βαπτίζεται σαν πρόοδος είτε σαν πάταξη της διαφυγής είτε προσφάτως σαν μέτρο
υγιεινής, αυτή η τάση, που θέτει ζητήματα ιδιωτικότητος και προσωπικής
ελευθερίας, ήδη αποτελεί πραγματικότητα -αν όχι κανόνα- στις περισσότερες
προηγμένες χώρες του κόσμου και δη για μεγάλα ποσά. Οι τραπεζικές κάρτες και οι
ψηφιακές πληρωμές υποκαθιστούν τα χαρτονομίσματα, που κάποτε είχαν
υποκαταστήσει τα νομίσματα.
Ακολουθεί το απόσπασμα από το βιβλίο του Guénon «The Reign of Quantity and the Signs of the Times» του 1945, S.Perennis 2001 (απόδοση στα νέα ελληνικά: Φιλαλήθης), σ.109-112
«Αυτό που συνέβη σε αυτήν την περίπτωση (του νομίσματος) είναι
παράδειγμα ενός ευρυτέρου ρεύματος, το οποίο επηρεάζει όλα τα πράγματα, σε κάθε
δραστηριότητα της ανθρωπίνης υπάρξεως. Όλα τα πράγματα σταδιακά απώλεσαν τον «ιερό»
ή παραδοσιακό χαρακτήρα τους﮲ έτσι η ίδια η (ανθρώπινη) ύπαρξη έγινε
ολότελα βέβηλη κι εν τέλει υποβιβάσθηκε στην ευτελή μετριότητα που σήμερα
καλείται «συνηθισμένη ζωή». Συγχρόνως, το παράδειγμα του χρήματος φανερώνει ξεκάθαρα
ότι η βεβηλοποίηση -εάν είναι θεμιτός ένας τέτοιος νεολογισμός- συνεπάγεται τον
περιορισμό των πραγμάτων αποκλειστικά στην ποσοτική τους όψη. Πράγματι, πλέον
ουδείς δύναται να θεωρήσει ότι το νόμισμα αντιπροσωπεύει κάτι παραπάνω από μια
απλή ποσότητα. {…}
Σε έναν παραδοσιακό πολιτισμό, αντιθέτως, κάθε αντικείμενο ήταν το καταλληλότερο δυνατό για την χρήση για την οποία προοριζόταν﮲﮲ ταυτόχρονα όμως, για τον λόγο ότι ικανοποιούσε πραγματικές ανάγκες (αντί να αντιμετωπίζεται σαν κάτι νεκρό, όπως οι μοντερνιστές αντιμετωπίζουν κάθε τι που θεωρούν «έργο τέχνης»), λειτουργούσε και ως αφόρμηση για διαλογισμό/στοχασμό, ο οποίος συνέδεε το άτομο με κάτι διαφορετικό από την απλή υλική υπόσταση, βοηθώντας έτσι τον καθένα να ανέλθει σε μια ανώτερη πνευματική κατάσταση, σύμφωνα με το μέτρο των δυνατοτήτων του. Τι άβυσσος υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις δύο αντιλήψεις της ανθρωπίνης υπάρξεως!
Ο ποιοτικός εκφυλισμός όλων των πραγμάτων είναι στενά
συνδεδεμένος με αυτόν του χρήματος, όπως διαφαίνεται στο γεγονός ότι, σήμερα, η
«αξία» ενός αντικειμένου συνήθως «εκτιμάται» μόνο με όρους [χρηματικής] τιμής {...}
στην πραγματικότητα, για τους πλείστους συγχρόνους μας, κάθε απόφαση σχετικά με
ένα αντικείμενο, σχεδόν πάντα, στηρίζεται αποκλειστικά στο πόσο κοστίζει. Έχω
δώσει έμφαση στον όρο «εκτιμώ», διότι έχει δύο σημασίες, την ποιοτική και την
ποσοτική. Στις μέρες μας, η πρώτη σημασία έχει χαθεί ή εξομοιωθεί με την
δεύτερη. Συνεπώς, όχι μόνον η αξιοσύνη ενός πράγματος «εκτιμάται» σύμφωνα με
την χρηματική τιμή του, αλλά και η αξιοσύνη ενός ανθρώπου «εκτιμάται» σύμφωνα
με την περιουσία του. Το ίδιο συνέβη φυσικά και με την λέξη «αξία» {...}
Επιστρέφοντας στο ζήτημα του χρήματος, απομένει η εξέταση ενός αξιοσημειώτου φαινομένου: Αφού έχασε κάθε εγγύηση από μια ανώτερη τάξη, το νόμισμα βλέπει ακόμη και την ποσοτική αξία του, δηλαδή την αγοραστική του δύναμη στην γλώσσα των οικονομολόγων, να μειώνεται όλο και περισσότερο ασταμάτητο. Έτσι μπορούμε να φανταστούμε ένα οριακό σημείο, που πλησιάζει ολοένα και περισσότερο, οπόταν το νόμισμα θα έχει χάσει κάθε «πρακτικό» ή «υλικό» λόγο υπάρξεως και θα αυτο-εξαφανισθεί -ας πούμε- από την ανθρώπινη [καθημερινότητα]. Ας συμφωνήσουμε ότι βρισκόμαστε ενώπιον μιας περίεργης αναστροφής των πραγμάτων, αλλά η προηγούμενη ανάλυση θα την καταστήσει ευκολονόητη: Εφόσον η καθαρή ποσότητα βρίσκεται από την φύση της κάτω από όλες τις υπάρξεις, όταν σπρώχνεται προς τα έσχατα όριά της, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνο μια πραγματική εξαΰλωση. Η περίπτωση του χρήματος ήδη μας δείχνει καθαρά πως η [υποτιθέμενη] ασφάλεια της «συνηθισμένης ζωής» είναι πολύ αβέβαιη στην πραγματικότητα {...}. Ο τελικός προορισμός της τάσεως που υποβιβάζει ανθρώπους και πράγματα σε απλή ποσότητα μπορεί να είναι μόνον η τελική εξαΰλωση του παρόντος κόσμου.»
Το άνωθεν απόσπασμα είναι μάλλον αρκετά προφητικό, καθώς στην σημερινή δίνη της μετανεωτερικότητος -που ήλθε να χωνεύσει το ανέραστo κουφάρι της νεωτερικότητος- δεν βλέπουμε μόνον το φυσικό χρήμα να εξαϋλώνεται, αλλά και τις προσωπικότητες, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις κοινωνίες των ανθρώπων. Επικρατεί πνεύμα εξϋλώσεως...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου