Στην εποχή μας, πολλές από τις πλέον αμφιλεγόμενες πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που εφαρμόζονται στην δημόσια σφαίρα γίνονται στο όνομα της «προόδου». Η πρόοδος όταν αναφέρεται στην ιστορία, στις ανθρώπινες δραστηριότητες εν τω χρόνω, συνήθως σημαίνει μία πορεία συνεχούς ανελίξεως μέσα από συγκεκριμένους αναβαθμούς. Αυτή η πορεία μπορεί να είναι τυφλή ή να πλησιάζει το τελευταίο σκαλοπάτι μιας ανοδικής κλίμακας, ένα ηθικώς ευκταίο πέρας. Στην τελευταία περίπτωση, η πίστη και η προσμονή της προόδου λαμβάνει εσχατολογικό χαρακτήρα. Ας θυμηθούμε μονάχα την εν έτει 1992 αφελή διακήρυξη του Francis Fukuyama περί του αισίου «τέλους της ιστορίας», το οποίο είχε συνδυάσει την προοπτική της τελεσίδικης επικρατήσεως του φιλελευθερισμού. Ασφαλώς, δεν ήταν ο πρώτος στοχαστής που οραματίσθηκε την οικουμενική εδραίωση της ιδεολογικής του φαντασιώσεως στο τέλος ενός γραμμικά αναπτυσσόμενου «μυστικού σχεδίου» της ιστορίας. Τον 19ο αιώνα ο Karl Marx είχε «προφητεύσει» την ουτοπία της αταξικής κοινωνίας και νωρίτερα οι φιλόσοφοι Kant και Hegel μία ουτοπία καθολικής εμπεδώσεως της ανθρώπινης ελευθερίας στον μέγιστο βαθμό. Προηγουμένως, στην νεωτερική Ευρώπη, εξαγγελίες για την ηθική τελειοποίηση του ανθρώπου είχαν διατυπωθεί από τους θεωρητικούς του Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα και νωρίτερα από τους ουμανιστές της Αναγεννήσεως. Τί είναι όμως αυτό που «σχεδιάζει» την ιστορία παρέχοντάς της λογικότητα; Η Θεία Πρόνοια, ο «ορθός λόγος», η τυχαιότητα; Πόθεν εκπορεύεται τελικά αυτή η μεταφυσική πίστη στην πρόοδο; Σίγουρα δεν ήταν πάντοτε δεδομένη.
