Φώτης Κόντογλου - Μυστρᾶς

Θεόρατοι τοῖχοι γιομάτοι μεγάλες παραθύρες, σκουργιασμένοι, σάπιοι, σαραβαλιάζουνται μέρα μὲ τὴ μέρα. Κάθε τόσο ξεκολλᾶ ἀποπάνω τους ἕνα κομμάτι καὶ πέφτει μονοκόμματο στὴ γῆς. Τὰ κοτρώνια γυρίζουνε πάλε πίσω στὴ μάννα τους, ἀγνώριστα, σὰν τὴν πέτρα τοῦ βουνοῦ... 

Στὶς μεριὲς πού᾿χε τὸ χτίριο ξύλα ἀπόμεινε ἡ τρύπα ἀδειανὴ γιατὶ σάπισε τὸ ξύλο. Πρῶτα ἔλειωσ᾿ ὁ ἄνθρωπος ποὺ τὰ ὤριζε, ὕστερα τὰ ροῦχα του, ὕστερα τὰ ξύλα κι ὕστερα σκορπίσανε κ᾿ οἱ πέτρες κ᾿ ἔτσι ξεκουραστήκανε οὖλοι τους. Οἱ σκεπὲς καὶ τὰ πατώματα βουλιάξανε γλήγορα κι ἀπομείνανε μόνο οἱ τέσσεροι τοῖχοι καὶ τοῦτοι πάλε πιάσανε καὶ λειώνανε πιὸ πολὺ κατὰ τὸ μέρος τῆς νοτιᾶς. Κατὰ τὸ βοριὰ ἡ γωνιὰ ἀγαντάρει πολλὰ χρόνια ὑστερώτερα, ὡς ποὺ ἀπομένει ὁλόρθη μία κολόνα ντουβάρι, κι ἀνεμοδέρνεται, κι ὁλοένα λιγνεύει, κι ὁλοένα ξεκοκκαλιάζεται, κ᾿ ἔρχεται σ᾿ ἕναν λογαριασμὸ ποὺ ἡ φύση τό ᾿χει πλιὰ ντροπή της νὰ δώσῃ παραγγελιὰ σὲ κανένα ἀπ᾿ τ᾿ ἀντρειωμένα παλληκάρια της, γιὰ στὸν ἀγέρα, γιὰ στὸν σεισμό, γιὰ στ᾿ ἀστροπελέκι, ν᾿ ἀποτελειώσουνε ἕναν τέτοιον ἀντίμαχο. Τότες πετᾶ ἕνα κοράκι καὶ πάει κι ἀλαφροκάθεται στὴν κορφὴ κείνης τῆς κολώνας, καὶ κεῖ ποὺ κάνει νὰ τανίσῃ τὴ φτερούγα του γιὰ νὰ ψειριστῇ, μονομιᾶς ξεκλειδώνουνται οἱ πέτρες καὶ κουτρουβαλιάζουνται μ᾿ ἕναν κούφιο σαματᾶ, ποὺ λὲς πὼς χωνεύουνε μέσα στὴ γῆς... 

Νοησιαρχία

(ἔμμετρο δεκατετρασύλλαβο)

Πλάι σὲ διάτρητο παράθυρο τὴν δύσι 

τοῦ ἀκούραστου λαμπροῦ Ἡλίου ν’ ἀγναντεύσω 

πόθησα, καθὼς Μορφεὺς ἀποπλανοῦσε φύσι. 

Μὲ τῶν ἄστρων φῶτα θύμησαις θὰ ἁλιεύσω. 

Ἕνας πλέριος στοχασμὸς τὸν κάματο τῆς μέρας 

δὲν κατάφερε ν’ ἀμβλύνη καὶ τὴν κεφαλή μου 

ἔγειρε λυτρωτικὰ εἷς ἁπαλός ἀγέρας. 

Τότε μάρτυς ἔγινα ὀνείρου ὠφελίμου. 

Μὰ ἂν ἦταν ὄνειρο θαρρῶ πὼς δὲν γνωρίζω. 

Αἴφνης ῥάγισε τὴν κεφαλὴ κεφάλι γκρίζο 

καὶ ξεπήδησε μικρὸς ἀητὸς γιομάτος κέφι, 

ποὺ μεμιᾶς ὁρμᾶ νὰ σχίση τ’ οὐρανοῦ τὰ νέφη. 

Μὲ ξέφρενη λαχτάρα στοὺς ἑπτὰ τοὺς οὐρανοὺς 

ἐπέδραμε γιὰ νὰ θαυμάσῃ κόσμους φωτεινούς. 

Ἠσθάνθη παρελθόντος δόξαις, μέλλοντος καημούς, 

ἐνῶ σκιαὶς θυσίαζαν στῆς λήθης τοὺς βωμούς. 

Ὁ ἀετὸς μετὰ πεθύμησε τὸ διάστημα 

νὰ κατακτήσῃ μόλο τὸ μικρὸ τ’ ἀνάστημα. 

Ἀφοῦ λοιπὸν πλησίασε τὸν Ἥλιο, τὰ φτερὰ 

μὰ καὶ τὰ σπλάχν’ ἀνάψαν σὰν λαμπάδες γοερά.  

Τα αξιώματα της Πολιτικής Γεωγραφίας κατά τον Friedrich Ratzel

O Friedrich Ratzel

    Ο Friedrich Ratzel (1844–1904) ήταν διαπρεπής Γερμανός γεωγράφος και εθνογράφος, ο οποίος σε περισσότερες από 1200 πραγματείες εξέφρασε τους προβληματισμούς του επί διαφόρων επιστημονικών πεδίων. Επιπλέον, ως εξέχον μέλος του "Θετικιστικού κύκλου της Λειψίας", από κοινού με πολλούς ακόμη θετικιστές Γερμανούς επιστήμονες, επιδόθηκε σε επιστημολογικές συζητήσεις αναφορικά με τις δυνατότητες συγκλίσεως των επιστημών. Ο κύκλος της Λειψίας υπεστήριξε ότι η εξέλιξη πολιτισμών, κοινωνιών, θεσμών και προσωπικοτήτων συνιστά έναν εξελισσόμενο και διαφοροποιούμενο νόμο, ο οποίος δημιουργεί μέσα στην ιστορία μία συνεχή σειρά δομών. Κάθε κατάσταση εξηγείται από τις πρωτύτερες αυτής καταστάσεις, βάσει νόμων που πηγάζουν από την συστηματική και επαγωγική a posteriori κατανόηση εκείνων. Εφαρμόζοντας λοιπόν τοιαύτη μεθοδολογία, o Ratzel έμεινε γνωστός για τις αναλύσεις του στην Πολιτική Γεωγραφία, η οποία σύμφωνα με τον ίδιο είναι γεωγραφία στην υπηρεσία του κράτους και της πολιτικής. Συνεπώς, επρόκειτο περί ενός προδρόμου της επιστήμης της Γεωπολιτικής. 

Μαγείες και μυθολογίες στον κόσμο που έρχεται

 Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος. CognoscoTeam.gr 

  Κάποτε στον κόσμο κυριαρχούσαν μυστικές δυνάμεις. Επί χιλιετίες, από τον πρώτο καιρό που η ανθρωπότητα ανέπτυξε τις νοητικές, αφηγηματικές και συμβολικές της δυνατότητες, η πραγματικότητα ερμηνευόταν ως ένα βασίλειο συνύπαρξης του ορατού και του αοράτου. Στους ουρανούς και τη γη, σε πηγές, σπήλαια, ζώα και εποχές του χρόνου, δέσποζαν θεοί και δαιμόνια. Μάγοι, ιερείς, αλλά και απλοί άνθρωποι έψαχναν και μετέδιδαν μεθόδους επαφής μεταξύ κόσμων. Η ίδια η κτίση σχηματιζόταν γύρω από συγκεκριμένους άξονες και σχήματα, αποκαλύπτοντας δομή και νόημα που αφορούσε άμεσα τη ζωή των θνητών. Ισχυρά σύμβολα συσπείρωναν τις ομάδες και υπενθύμιζαν αιώνιες αρχές. Πέρα από τον ορίζοντα του οικείου, στον χώρο και τις συνθήκες δηλαδή όπου η κάθε κοινότητα δεν είχε γνώση και εποπτεία του περιβάλλοντος, ελλόχευαν πλάσματα απειλητικά και φαινόμενα ομιχλώδη. Εκεί, στα σύνορα του γνωστού και του αγνώστου, του πολιτισμένου κόσμου και των βαρβάρων, της εμπειρίας και της διαίσθησης, γεννιόνταν μύστες και ήρωες, ενώ οι έξωθεν επιρροές αναγνωρίζονταν και αφομοιώνονταν. 

Η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας ανά τους αιώνες

Μιχαήλ Άγγελος, "Δελφική Σίβυλλα" (1509), Sacellum Sixtinum, Μουσεία Βατικανού.

Όσο κι αν προσπαθήσουμε, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακαλέσουμε κάποιο βιβλίο δίχως επώνυμο συγγραφέα. Ακόμη και στα διάφορα συστήματα βιβλιογραφικών παραπομπών, το επώνυμο του συγγραφέα πάντοτε προηγείται του τίτλου του αναφερόμενου έργου. Αρκετοί λόγοι εξηγούν αυτό το τυπικό, όπως η ευκολία ευρετηριασμών και η ανάγκη διακρίσεων μέσα σε ένα χαώδες σύνολο εκδόσεων και έργων τέχνης, που κάθε χρόνο πληθωρίζεται παγκοσμίως με αριθμητική πρόοδο.  Εν τούτοις, ο κυριότερος λόγος έγκειται στην έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων του δημιουργού επί του έργου του, στην ευρέως αποδεκτή αντίληψη ότι το έργο αυτό απορρέει από τον προσωπικό μόχθο και τον προσωπικό νου του, συνιστώντας ένα δημοσίως διακινούμενο προσωπικό κτήμα του. 

Στην εποχή της Νεωτερικότητας, η προαναφερθείσα αντίληψη δεν θα μπορούσε να υπολείπεται νομικής θεμελίωσης. Οι σύγχρονες σχετικές νομοθεσίες συνήθως εμπνέονται από έναν ποικίλο συνδυασμό επιχειρημάτων δύο σχολών σκέψης. Η μεν ηθική-ανθρωπιστική δικαιολόγηση των «πνευματικών δικαιωμάτων», με κυριότερη εκπροσώπηση στην ηπειρωτική Ευρώπη, δίνει έμφαση στην ψυχική σύνδεση που αποκτά ο δημιουργός με το έργο του και προασπίζεται την πνευματική πρωτοτυπία του. Η δε ωφελιμιστική δικαιολόγηση αναπτύχθηκε περισσότερο στις αγγλοσαξονικές χώρες, ήτοι στις εστίες του εφηρμοσμένου πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού και προσδίδει στα πνευματικά δικαιώματα μία αμιγώς εμπορική διάσταση. Η κατοχύρωση της αποκλειστικότητας στην εκμετάλλευση ενός έργου διασφαλίζει οικονομικό κέρδος για τον δημιουργό -αλλά και τον εκδότη του, ως ένα κίνητρο για δημιουργία επιπλέον καινοτόμων έργων [1].

Η πνευματική ιδιοκτησία, λοιπόν, δύναται να εκφρασθεί με όρους αστικού δικαίου. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, είναι εύκολο να υποτεθεί ότι οι ρίζες των άνωθεν δικαιολογήσεων ανευρίσκονται στο νεωτεριστικό υπέδαφος της αστικής χειραφέτησης του ατόμου, που εδραίωσε η Γαλλική Επανάσταση. Πράγματι, η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας, ως θεμελιώδες δικαίωμα του δημιουργού επί του έργου του, υπέστη μία σταδιακή υπαγωγή στο φυσικό δίκαιο μέσω νομικών γεγονότων κυρίως στην φιλελεύθερη Βρετανία και στην Γαλλία των Εγκυκλοπαιδιστών, ενώ κατοχυρώθηκε σε επίπεδο διεθνούς δικαίου το 1886 με την Σύμβαση της Βέρνης. Ωστόσο, αυτή η νεωτερική έννοια δεν μεσουρανούσε με τον ίδιον ακριβώς τρόπο και σε προνεωτερικές περιστάσεις.   

Αντίνοος: Μήπως είσαι "Zombie";

   Το 1932 τα αδέλφια Halperin δημιούργησαν την ταινία "White Zombie". Στην ταινία αυτή, ένας νεαρός άνδρας χρησιμοποιεί βουντού για να μετατρέψει μία νεαρή γυναίκα σε ένα υποτακτικό με χλωμό δέρμα πτώμα. Αρχικά, πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο η γυναίκα θα τον ερωτευόταν, αλλά το μόνο πράγμα που κατάφερε μέσω της μαγείας ήταν να αφαιρέσει την ζωτικότητά της. Η ειρωνική συνέπεια που έρχεται μετά είναι ότι ο ίδιος μετανιώνει και της λέει: "πίστευα πως η ομορφιά από μόνη της θα με ικανοποιούσε, αλλά η ψυχή δεν υπάρχει πια, δεν αντέχω να βλέπω αυτά τα κενά μάτια". 

Κωνσταντίνος Κατσίφας

Ἡ βόρειος Ἤπειρος θρηνεῖ. 

Ἑνὸς λεβέντη ἀνυμνεῖ 

τὴν ἀντροσύνη τὴν σεμνὴ

καὶ τὴν θυσία τὴν ἁγνή.

Δώρισε γιὰ τὴν Σημαία 

τὸν μισθὸ καὶ τὴν ζωή του, 

ποὺ ἀφαίρεσε μοιραία 

ἡ σπορὰ τοῦ παρασίτου.

Καὶ ἐκτὸς ἀπ’ τὰ τηγάνια 

συριζαίικα ζιζάνια 

τόλμησαν νὰ τὸν σπιλώσουν. 

Κάποια μέρα θὰ ματώσουν!

Μιὰ χαροκαμένη μάνα 

κλαίει γιὰ τὸν νεκρὸ τιτάνα, 

ὅμως σφίγγει τὴν καρδιά της. 

Ζεῖ τοῦ ἔθνους ὁ προστάτης!

Θὰ ζῆ μὲς στὴν πιστὴ ψυχὴ 

αὐτῶν ποὺ δὲν προσκύνησαν 

καὶ λαχταροῦν ἀπαντοχὴ 

ἀπ’ ὅσους δὲν ἐλύγισαν!

Ὅπως πρόσταξεν ἐκεῖνος 

ἀγναντεύοντας τὸ κτῆνος, 

μὲ τὸ αἷμα του θὰ γράφουν 

“Ἑλλάδα μου σὲ ἀγαπῶ!”

Ἀθάνατος!

Όταν ο Λακάν συναντά τον Όσιο Μάξιμο

   Η αυγή της Νεωτερικότητος κάλυψε τον δυτικό στοχασμό με ένα παχύ πέπλο εγωμονισμού. Ο καρτεσιανός ιδεαλισμός του "cogito ergo sum" καθιέρωσε προοδευτικά το δόγμα ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο εκτός από το υποκείμενο, δηλαδή την συνείδηση του ατόμου. Τα ναρκισσικά αποτελέσματα αυτής της θεωρήσεως ταλάνιζαν επί μακρόν πολλούς τομείς της ανθρωπίνης δραστηριότητος και ιδιαιτέρως την ψυχολογία. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ο Jacques Lacan (1901-1981) επεχείρησε να λύσει τον γόρδιο δεσμό του εγωμονισμού, εξελίσσοντας την διϋποκειμενικότητα του Martin Buber. 

  Κατ' αρχάς, ο Lacan τόλμησε να χαρακτηρίσει φανταστικό το ατομικό συνειδητό εγώ του Καρτεσίου, ως ένα προϊόν διαδοχικών ταυτίσεων με ιδεατές εικόνες. Στην πραγματικότητα, ο Lacan παρέλαβε την φροϋδική ψυχανάλυση και την αναβάθμισε, περιορίζοντας τον ρόλο της σεξουαλικότητος και εισάγοντας σε αυτήν ανανεωμένες τις έννοιες της κοινωνικότητος και της υποκειμενοποιήσεως. Στο στάδιο του καθρέπτη, το παιδί βλέπει τον εαυτό του στα μάτια της μητέρας του και αποκτά ένα Εγώ από την αγάπη της προς αυτό. Αυτό το Εγώ θα ολοκληρωθεί ύστερα από την συνάντησή του με τον συμβολισμό και τον λόγο. Όμως κάτω από το συνειδητό Εγώ υποφώσκει καταπιεσμένο το ασυνείδητο, μία αχαλίνωτη θάλασσα ενστίκτων που αναζητά ρήγματα για να ανέλθει στην επιφάνεια. Αντιστρέφοντας τον Καρτέσιο, ο Lacan σχηματοποιεί το Σκέπτεσθαι και το Είναι ως δύο τεμνομένους κύκλους. Η περιοχή τομής τους δεν είναι κοινή αλλά κενή, πράγμα που υποδηλώνει τον αλληλοαποκλεισμό του Σκέπτεσθαι και του Είναι. Το ημικύκλιο του Σκέπτεσθαι, που περικλείει το λεγόμενο ασυνείδητο, σημαίνει ότι σκέπτομαι χωρίς να είμαι, ενώ το ημικύκλιο του Είναι σημαίνει το ψεύτικο καρτεσιανό Εγώ της συνειδητότητος. 

Ἡ οἰκονομική καί νομισματική ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως (1822-1832)

1 Φοίνιξ 1828

   Ἡ διαμόρφωσις ἑνὸς οἰκονομικοῦ συστήματος, ἐπὶ τῆς βάσεως ὁρισμένης νομισματικῆς πολιτικῆς, ἀποτελεῖ πρώτιστη μέριμνα ἑνὸς αναδυομένου κράτους, διότι ἀφενὸς πλαισιώνει τὴν ἐγχώριον ἀγορὰ καὶ τὶς χρηματικὲς συναλλαγές του καί, ἀφετέρου, τοῦ προσδίδει μία ἔξωθεν ἀναγνωρίσιμο νομιμοφάνεια. Ἄλλως τε, σὲ ἐποχὲς ὁπόταν ἡ ἐφήμερος χρηστικότης δὲν ἀποτελοῦσε τὸ μεῖζον μέτρο τῶν πραγμάτων, ἀκόμη καὶ τὸ χρῆμα διέπετο ὑπὸ συμβολικῆς καὶ αἰσθητικῆς διαστάσεως. Ἡ τῶν ἀρχαίων προγόνων μας ἐφεύρεσις τοῦ νομίσματος συνιστᾶ ἕνα ἐκ τῶν ἀρχαιοτέρων διασεσωσμένων μέσων κρατικῆς προπαγάνδας, καθότι στὶς ὄψεις του διεφημίζοντο μυθικοὶ συμβολισμοὶ ἢ ὁ προστάτης θεὸς τῆς ἐκδότριας αὐτοῦ πόλεως. Στὸν εὐρωπαϊκὸ χῶρο, ἀπὸ τὴν περίοδο τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου κι ἔπειτα, στὴν μία ὄψι τῶν νομισμάτων ἀπεικονιζόταν κατὰ κανόνα ἡ κεφαλὴ τοῦ ἐντοπίου ἡγεμόνος. Συνεπῶς, εὔκολα γίνεται ἀντιληπτὴ ἡ ἀνάγκη ἐκδόσεως ἑνὸς ἐπισήμου νομίσματος ἀπὸ τὴν πολιτικὴ διοίκησι τῶν ἐπαναστατημένων Ἑλλήνων, ἐφόσον ἐκείνη ἀπέβλεπε στὴν παγίωσιν ἑνὸς κράτους κατὰ τὰ εὐρωπαϊκὰ πρότυπα. Ἔπρεπε ἀσφαλῶς νὰ προηγηθῆ ἡ κάλυψις τῶν οἰκονομικῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀγῶνος, ποὺ ἦσαν πολλὲς καὶ ζωτικές. Βεβαίως, ὅπως μαρτυρεῖ ἕνα εἰσέτι ἀδιάψευστο ἱστορικὸ ἀξίωμα, ὅσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ οἰκονομικὴ ἀνάγκη ἑνὸς παρία, τόσο μεγαλύτερη θὰ εἶναι καὶ ἡ ἐξάρτησίς του ἀπὸ τοκογλύφους. Οἱ Μεγάλες Δυνάμεις -καὶ ἰδίως ἡ Ἀγγλία- ἐξεμεταλλεύθησαν στὸ ἔπακρον αὐτὴν τὴν ἀνάγκη, ὥστε νὰ δέσουν πισθάγκωνα τὸ νεόδμητον ὡσεὶ προτεκτορᾶτο κράτος εἰς ἕνα γεωπολιτικὸ ἄρμα ἐκ τοῦ ὁποίου σύρεται μέχρι σήμερον. 

Από τον σχολαστικισμό στον "βελούδινο ολοκληρωτισμό": η "κλειστή ιστορία" της Δύσεως κατά τον π.Νικόλαο Λουδοβίκο

  Το καλοκαίρι του 2020, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός το εμβληματικό βιβλίο του π.Νικολάου Λουδοβίκου με τίτλο "Η Ανοικτή Ιστορία και οι εχθροί της: η άνοδος του βελούδινου ολοκληρωτισμού". Ο π.Νικόλαος διαβλέπει μία εμμενή κοσμοαντίληψη στην δυτική ιστορία, που έχει χαρακτηρίσει τα κυριότερα γεγονότα της από τον σχολαστικισμό του μεσαίωνος έως την μετανεωτερική κρίση της εποχής μας. Βάσει αυτής της θεολογικών ριζών αντιλήψεως, ο εαυτός, ήγουν το αυτοαναφορικό και ναρκισσικό υποκείμενο, συνιστά κύριο των αντικειμένων γύρω του, των εξελίξεων και εν γένει της φύσεως, καθώς κρατεί τα κλειδιά της ιστορίας. Πρόκειται, κοντολογίς, για μίαν αντίληψη "κλειστής ιστορίας", για την θεώρηση της ιστορίας ωσάν ένα κλειστό σύστημα με αποκλειστικό ρυθμιστή το υποκείμενο. 

Α. Οι θεολογικές ρίζες

  Τα σπέρματα της κλειστής ιστορίας μπορούν να αναζητηθούν αρχικά στην φιλοσοφία του Αυγουστίνου, σύμφωνα με τον οποίον ο άνθρωπος είναι θεμελιωδώς βουλόμενη ψυχή οργανούμενη υπό του ατομικού στοχασμού. Η ψυχή βρίσκεται περίκλειστη πολύ βαθέως μέσα στον εαυτό της, ώστε να θεάται από άλλους. Επομένως, το μόνο πράγμα για το οποίο μπορώ να είμαι σίγουρος είναι ότι σκέπτομαι και γνωρίζω ως εαυτός. Τον Θεό τον ανακαλύπτω κοιτάζοντας μέσα μου, όπως και όλους τους υπολοίπους ανθρώπους. Σχεδόν οκτώ αιώνες αργότερα, ο Θωμάς Ακινάτης, στο Contra errores Graecorum, επετέθη στις θέσεις της ανατολικής Ορθόδοξης θεολογίας και αντεπρότεινε την δική του εκδοχή "κλειστής ιστορίας".